Pomimo skromnego postępu osiągniętego pod przywództwem Uzbekistanu, regionalizm środkowoazjatycki nadal stoi przed licznymi wyzwaniami. Bogate zasoby naturalne i strategiczne położenie Azji Centralnej sprawiają, że jest ona ważnym graczem w dostosowywaniu międzynarodowej struktury politycznej i gospodarczej.
Jednocześnie temat integracji środkowoazjatyckiej od dawna wywołuje gorące debaty wśród różnych interesariuszy. Proces integracji regionalnej krajów Azji Centralnej po uzyskaniu przez nie niepodległości można podzielić na trzy odrębne fazy.
Początkowa faza, obejmująca lata 1990–2005, charakteryzowała się pojawieniem się wspólnych przedsięwzięć pomiędzy nowo powstałymi państwami regionu. W okresie tym powstała Unia Środkowoazjatycka, która następnie przekształciła się w Organizację Współpracy Środkowoazjatyckiej.
Zmiany w natężeniu współpracy
Kolejna faza, obejmująca lata 2005–2016, przyniosła okres stagnacji w zakresie integracji regionalnej w Azji Centralnej. Było to spowodowane przede wszystkim integracją Środkowoazjatyckiej Organizacji Współpracy z Euroazjatycką Unią Gospodarczą, na którą największy wpływ miała Rosja.
W obecnym etapie, trwającym od 2017 r. do chwili obecnej, nastąpiło odrodzenie wysiłków na rzecz integracji regionalnej. Kraje Azji Centralnej zainicjowały coroczne spotkania konsultacyjne, aby zająć się problemami i wyzwaniami regionalnymi i stawić im czoła, co oznacza odnowione zaangażowanie na rzecz wspierania współpracy i współpracy między narodami.
Wysiłki te są w dużej mierze napędzane przez Uzbekistan. Od dojścia do władzy prezydenta Szawkata Mirzijojewa w 2016 r. rozpoczął on reformy i otwartość na świat zewnętrzny, a za priorytet uznał wzmocnienie poziomu współpracy gospodarczej między krajami Azji Centralnej. Uzbekistan zainicjował wiele inicjatyw mających na celu promowanie integracji regionalnej i łączności poprzez projekty transregionalne.
Proces integracji regionalnej w Azji Centralnej poczynił znaczący krok naprzód wraz z niedawną decyzją Uzbekistanu o złagodzeniu wymogów wizowych. Upraszczając procedury wizowe, Uzbekistan utorował drogę do wzmocnionych kontaktów międzyludzkich, współpracy gospodarczej i wymiany kulturalnej z innymi krajami w regionie, przyczyniając się do bardziej zintegrowanej i zamożnej Azji Środkowej.
Istotne projekty infrastrukturalne
Statystyki wskazują, że w ostatnich latach nasilił się przepływ osób pomiędzy Uzbekistanem a innymi krajami Azji Środkowej. W szczególności w latach 2017-2018 nastąpił znaczny wzrost liczby osób odwiedzających Uzbekistan z krajów sąsiadujących. W tym okresie do Uzbekistanu przybyło 2,3 mln osób z Kazachstanu, po 1,4 mln z Kirgistanu i Tadżykistanu oraz 600 tys. z Turkmenistanu. Wzrosła także liczba Uzbeków podróżujących do tych krajów.
Według uzbeckiego dyplomaty Ilhoma Niematowa na granicy państwowej Kirgistanu i Uzbekistanu odnotowano znaczny wzrost liczby osób przekraczających ją codziennie, z 200–300 pięć lat temu do ponad 30 000 obecnie. Poinformował także, że porozumienie z Tadżykistanem umożliwiło funkcjonowanie wszystkich 17 przejść granicznych, które wcześniej były zamknięte. W rezultacie dzienny ruch obywateli przekraczających granicę Tadżykistanu z Uzbekistanem sięgnął 20 tys.
Uzbekistan jest także aktywnym interesariuszem różnych inicjatyw w zakresie transportu regionalnego i odegrał kluczową rolę w ich realizacji. Po pierwsze, projekt kolei transafgańskiej o wartości 6 mld USD ma zostać ukończony do 2027 r . Kolej zapewniłaby istotne połączenie transportowe między Azją Południową a sąsiednimi krajami Azji Centralnej, takimi jak Uzbekistan, Tadżykistan i Turkmenistan. Ułatwiłoby to przepływ towarów, osób i usług, promując integrację handlową i gospodarczą w regionie. Ponadto zapewniłby bardziej wydajny i opłacalny sposób transportu towarów w Azji Środkowej.
Po drugie, istnieje projekt kolejowy Chiny-Kirgistan-Uzbekistan, nad którym dyskutuje się od ponad dwóch dekad. Kolej nabrała ostatnio rozpędu po podpisaniu przez trzy kraje umowy o wspólnym sfinansowaniu studium wykonalności we wrześniu 2021 r. Oczekuje się, że projekt przyniesie korzyści gospodarcze i strategiczne tym trzem krajom, a także całemu regionowi.
Projekty kolei transafgańskiej oraz Chiny-Kirgistan-Uzbekistan to dwa przykłady tego, jak infrastruktura kolejowa może wspierać współpracę regionalną i rozwój w regionie. Łącząc różne kraje i rynki, projekty te mogą poprawić handel, mobilność i bezpieczeństwo w regionie, a także stworzyć nowe możliwości wzrostu gospodarczego i postępu społecznego. Dlatego też warto realizować te projekty i wspierać je ze strony wszystkich zaangażowanych stron zainteresowanych.
Rozwiązanie sporów granicznych w regionie
Rozwiązanie sporów granicznych pomiędzy Uzbekistanem a Tadżykistanem oraz Uzbekistanem i Kirgistanem pozytywnie wpłynęło na stabilność i współpracę w regionie. Pomyślnie osiągając porozumienia graniczne ze wszystkimi swoimi sąsiadami, Uzbekistan wykazał swoje zaangażowanie w integrację regionalną i współpracę.
Uzbekistan nie tylko skupił się na rozwiązaniu własnych problemów granicznych, ale także odegrał konstruktywną rolę, pomagając swoim sąsiadom w rozwiązywaniu ich sporów granicznych. Było to widoczne w pomocy udzielonej przez Mirzijojewa podczas kryzysu na granicy tadżycko-kirgiskiej w kwietniu 2021 roku. Chociaż w Azji Środkowej nadal nierozstrzygnięte są kwestie graniczne, proaktywne podejście Uzbekistanu i chęć znalezienia rozwiązań zainspirowały jego sąsiadów i dały nadzieję na wzmocnioną integrację regionalną i współpracę.
Wysiłki Uzbekistanu w tym obszarze mają potencjał, aby zapewnić mu pozycję regionalnego lidera w Azji Centralnej, przyczyniając się do ogólnej stabilności i rozwoju regionu. Inicjatywy te pokazują, że Uzbekistan uczynił współpracę i integrację regionalną priorytetem swojej polityki zagranicznej. Pomimo skromnego postępu osiągniętego w integracji regionalnej wśród krajów Azji Centralnej, nadal istnieje wiele wyzwań utrudniających proces zacieśniania ich współpracy.
Po pierwsze, poważnym wyzwaniem dla procesu integracji może być reorientacja dyplomacji uzbeckiej. Pod rządami Islama Karimowa w kraju stosowano izolacjonistyczne podejście, które utrudniało jego integrację regionalną. Jednak od czasu wstąpienia Mirzijojewa na urząd prezydenta kraj przyjął bardziej otwartą i opartą na współpracy dyplomację, która zacieśniła jego stosunki regionalne. Niemniej jednak sytuacja ta może ulec zmianie ze względu na czynniki zewnętrzne i wewnętrzne regionalne. Przykładowo pandemia Covid-19 spowolniła proces integracji, który wcześniej przyspieszał. Alternatywnie polityka może ulec zmianie w zależności od interesów zaangażowanych krajów. W szczególności kwestie niedoboru wody w regionie mogą zmienić politykę Uzbekistanu i wpłynąć na proces integracji.
Wpływ organizacji regionalnych na integrację państw regionu
Po drugie, główną przeszkodą w postępie integracji regionalnej jest brak tożsamości zbiorowej wśród krajów Azji Centralnej. Państwa regionu w dalszym ciągu mają odmienne poglądy na temat swojej tożsamości regionalnej w Azji Środkowej, na którą wpływają czynniki historyczne, kulturowe, polityczne i gospodarcze. Na przykład Kazachstan i Kirgistan są członkami Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EAEU) i postrzegają siebie jako część Europy, podczas gdy Uzbekistan i Turkmenistan są bardziej zorientowane na Azję i świat islamski. Tadżykistan ma silne wpływy perskie, podczas gdy pozostałe mają korzenie tureckie. Niektórzy z nich cenią swoje sowieckie dziedzictwo, inni podkreślają suwerenność narodową. Ten brak wspólnej tożsamości spowoduje długoterminowe trudności w sprawnym rozpoczęciu lub postępie integracji środkowoazjatyckiej,
Po trzecie, organizacje takie jak Szanghajska Organizacja Współpracy (SCO) i EAEU utrudniają integrację regionalną Azji Centralnej na kilka sposobów. SCO i EAEU kierują się programami geopolitycznymi Chin i Rosji, które niekoniecznie są zgodne z interesami i potrzebami krajów Azji Środkowej. Na przykład chińska Inicjatywa Pasa i Szlaku, która jest ściśle powiązana z SCO, była krytykowana za tworzenie pułapek zadłużenia, problemy środowiskowe i niepokoje społeczne w niektórych krajach regionu. Rosyjska EAEU jest oskarżana o podważanie suwerenności i autonomii gospodarczej swoich członków, zwłaszcza Kazachstanu i Kirgistanu.
Jako najludniejsze państwo regionu Uzbekistan ma potencjał wpływania na dynamikę integracji gospodarczej i politycznej. Aby osiągnąć trwałą integrację Uzbekistan i inne podmioty regionalne muszą promować środki budowy zaufania, eliminować dysproporcje i inwestować w rozwój infrastruktury łączącej wszystkie kraje Azji Centralnej. Jedynie poprzez inkluzywną współpracę i trwałe zaangażowanie w integrację region może w pełni wykorzystać swój potencjał wzrostu gospodarczego i stabilności.