Pośród złożonej sieci zmian geopolitycznych, Kazachstan wyłania się jako ważne ogniwo w krajobrazie transportowym i logistycznym Eurazji. W swoim poprzednim orędziu o stanie państwa z 1 września prezydent Kasym-Żomart Tokajew wyznaczył ambitny cel dla Kazachstanu, aby stać się, jak to określił, „pełnoprawnym mocarstwem” w tej dziedzinie.
Dzięki rozległemu lądowi i strategicznemu położeniu na skrzyżowaniu kontynentów, ambitny cel Kazachstanu staje się rzeczywistością, uzależnioną od strategicznych inwestycji.
Kazachstan, największy na świecie kraj śródlądowy, posiada znaczny niewykorzystany potencjał w transporcie i logistyce. Jego strategiczne położenie geograficzne na skrzyżowaniu Europy i Azji, obfite zasoby naturalne i aktywne plany rozwoju infrastruktury sprawiają, że jest to obiecujące centrum handlu regionalnego i międzynarodowego.
W swoim przemówieniu z 1 września Tokajew polecił rządowi zwiększenie udziału sektora transportu i logistyki w PKB do 9 proc. w ciągu najbliższych trzech lat. W 2022 r. wskaźnik ten wynosił 6,2 proc., z niewielkim spadkiem do 5,9 proc. w pierwszej połowie 2023 r.
W ciągu ostatnich 35 lat Kazachstan zainwestował 15 mld USD w sektor transportu i logistyki. Kraj szczyci się siecią tranzytu, korytarzy transkontynentalnych i tras. Przez Kazachstan przebiega trzynaście międzynarodowych korytarzy, w tym pięć linii kolejowych i osiem korytarzy samochodowych.
W lutym rząd Kazachstanu przyjął koncepcję rozwoju potencjału transportowo-logistycznego do 2030 roku. Dokument zawiera wizję rozwoju różnych rodzajów transportu, w tym kolejowego, drogowego, morskiego i lotniczego, a także logistyki. Według najnowszych danych rządowych w pierwszych dziewięciu miesiącach 2023 r. w Kazachstanie przewieziono 725,6 mln ton ładunków, o 3,2 proc. więcej niż w analogicznym okresie ubiegłego roku.
Rośnie ruch tranzytowy
Kazachstan jest dobrze przygotowany do skorzystania ze zwiększonego przepływu towarów między Europą a Azją. Według Ministerstwa Transportu w pierwszych ośmiu miesiącach 2023 r. ruch tranzytowy Kazachstanu wzrósł do 20,7 mln ton, co oznacza wzrost o 25 proc. w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Z tego transport kolejowy stanowił 18,5 mln ton.
Tranzyt drogowy osiągnął poziom 2,26 mln ton, o 18,9 proc. wyższy niż przed rokiem. Tylko w 2022 r. tranzyt ładunków osiągnął poziom 26,8 mln ton. W latach 2015-2021 średnioroczny wzrost ruchu tranzytowego przez wszystkie rodzaje transportu wyniósł 14,8 proc. Do 2030 r. wolumen tranzytu przez terytorium Kazachstanu wzrośnie do 35 mln ton, zgodnie z planem strategicznym rozwoju zdolności transportowych i logistycznych kraju.
Rozwój kolei
Według Biura Statystyk Narodowych w 2022 r. transport kolejowy Kazachstanu przetransportował 405 mln ton ładunków. Tylko w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy 2023 roku ilość ta osiągnęła 308,1 mln ton. Blisko 90 proc. ładunków tranzytowych jest przewożonych koleją. Przez Kazachstan przebiega pięć międzynarodowych korytarzy towarowych.
Jednym z nich jest północny korytarz Kolei Transazjatyckiej, który w Kazachstanie biegnie wzdłuż stacji Dostyk/Altynkol – Mojynty – Astana – Pietropawłowsk. Pociągi kontenerowe przejeżdżają tą trasą z Chin do Europy. Ponadto środkowoazjatycki korytarz Kolei Transazjatyckiej służy jako ważne połączenie dla ruchu tranzytowego między Rosją a narodami Azji Centralnej.
Trasa wzdłuż stacji Dostyk/Altynkol – Aktogay – Ałmaty – Arys – Saryagash jest częścią południowego korytarza Kolei Transazjatyckiej. Łączy Chiny i Azję Południowo-Wschodnią z krajami Azji Środkowej i Zatoki Perskiej. Kazachstan jest również częścią programu TRACECA (Korytarz Transportowy, Europa, Kaukaz Południowy, Azja), który obejmuje 13 krajów. Odcinek Kazachstanu w tym korytarzu rozpoczyna się na stacji Dostyk/Altynkol i dociera do portów Aktau i Kuryk w zachodniej części kraju.
Przez Kazachstan przebiega również korytarz Północ-Południe, trasa o długości 7 kilometrów, która łączy Rosję z Iranem, państwami Zatoki Perskiej i Indiami. Udział Kazachstanu otwiera dostęp do portów morskich Zatoki Perskiej, dając możliwość budowy tranzytowych szlaków komunikacyjnych w kierunku Indii, jednego z największych rynków konsumenckich na świecie.
Ponadto linia kolejowa Kazachstan-Turkmenistan-Iran, będąca wschodnią nitką korytarza Północ-Południe, tworzy bezpośrednie połączenie z Chin do Iranu, przebiegające przez Kazachstan. W pierwszych ośmiu miesiącach 2023 r. ruch towarowy na tej trasie do Iranu wzrósł o 25 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim, przy 1,4 mln ton przewiezionych ładunków.
W celu rozwoju korytarza Północ-Południe strony pracują nad poprawą infrastruktury i zaplecza terminali, zwiększeniem taboru, usunięciem barier administracyjnych i stworzeniem dogodnych warunków dla przewoźników.
Transkaspijski Międzynarodowy Szlak Transportowy
W dyskusjach na temat kazachskiego sektora transportowo-logistycznego często podkreśla się znaczenie Transkaspijskiego Międzynarodowego Szlaku Transportowego (TITR), zwanego też Korytarzem Środkowym. Trasa ta przyciągnęła uwagę państw Unii Europejskiej i Stanów Zjednoczonych. TITR to multimodalny korytarz o długości 6 180 kilometrów. W pierwszych ośmiu miesiącach 2023 r. wolumen ładunków przeładowanych przez porty morskie Aktau i Kuryk osiągnął poziom 1,74 mln ton, co oznacza wzrost o 85 proc. w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego.
Jednak w tym samym czasie nastąpił spadek przewozów kontenerowych za pośrednictwem TITR o 37 proc., przy łącznej liczbie 12 600 TEU. Pogorszenie koniunktury przypisuje się przeniesieniu ładunków na trasy południowe ze względu na niższe koszty frachtu morskiego i zaprzestanie chińskich subsydiów dla załadowców korzystających z TITR. Łączna zdolność przeładunkowa TITR wynosi 6 mln ton, w tym 80 000 TEU.
Niemniej jednak wzdłuż całego korytarza występują liczne wąskie gardła infrastrukturalne. Aby im sprostać i przyspieszyć rozwój korytarza, Kazachstan i Gruzja podpisały dwustronną mapę drogową, a w listopadzie 2022 r. w Aktau zawarto również trójstronne porozumienie między Kazachstanem, Azerbejdżanem i Turcją.
Do 2027 roku kraje spodziewają się zwiększenia zdolności przerobowych szlaku z 6 mln ton do 10 mln ton rocznie i skrócenia czasu dostaw do 14-18 dni, w tym pięciu dni w całym Kazachstanie. W planach jest również usprawnienie i cyfryzacja procedur administracyjnych na granicy, punktach kontrolnych, portach i innych obiektach infrastrukturalnych oraz poszerzenie geografii uczestników korytarza poprzez przyciągnięcie nowych partnerów na trasę.
Według Astany, umowa międzyrządowa z Chinami koncentrująca się na rozwoju TITR, w szczególności dla pociągów kontenerowych między Chinami a Europą, jest gotowa do podpisania. Umowa ta ma na celu określenie prognozowanych rocznych wolumenów ładunków przez korytarz, ułatwienie wymiany danych dotyczących śledzenia taboru kolejowego w granicach obu krajów oraz zapewnienie Chinom wsparcia w optymalizacji przepustowości głównych rurociągów i infrastruktury portowej. Rozpoczęto projekty budowy kazachstańskiego centrum logistycznego w suchym porcie Xi’an w Chinach, terminalu multimodalnego w porcie Poti w Gruzji oraz węzła handlowo-logistycznego w regionie Ałmaty.
Wysiłki Kazachstanu na rzecz rozwoju TITR
Kazachstan pracuje nad zakończeniem budowy drugiego toru na odcinku Dostyk-Moiynty, który rozciąga się na 836 kilometrów. Według kazachskiego Ministerstwa Transportu, projekt ten zwiększy natężenie ruchu tranzytowego między Chinami a Europą poprzez pięciokrotne zwiększenie przepustowości odcinka i zwiększenie prędkości transportu. Projekt, który zostanie oddany do użytku w 2025 r., jest wyceniany na 543 mld tenge (1,1 mld USD).
Ponadto nowa linia kolejowa Darbaza-Maktaaral, łącząca Kazachstan i Uzbekistan, ma na celu zmniejszenie zatorów na stacji Saryagash, zintegrowanie regionu Maktaaral z główną siecią kolejową oraz poprawę połączeń tranzytowych z Iranem, Afganistanem, Pakistanem i Indiami. Studium wykonalności dla tego projektu zostało ukończone w październiku. Przy okresie realizacji od 2024 do 2025 roku koszt projektu szacowany jest na 250 mld tenge (523,1 mln USD).
Ponadto Kazachstan zamierza wybudować linię kolejową Bachty–Ajagoz, która odciąży stacje graniczne Dostyk i Ałtynkol oraz zwiększy przepustowość przeładunkową między Chinami a Kazachstanem o dodatkowe 20 mln ton. Przewiduje się, że ta 272-kilometrowa linia będzie kosztować 577,5 mld tenge (1,2 mld USD), a finansowanie pochodzi z pożyczki udzielonej przez Euroazjatycki Bank Rozwoju, chociaż rozważane są również inwestycje prywatne.
Kluczowe porty
Kazachstan czyni też postępy w rozwoju swoich kluczowych portów, w tym portu morskiego Aktau położonego na wschodnim wybrzeżu Morza Kaspijskiego. Służy jako kluczowy węzeł komunikacyjny dla wielu globalnych szlaków transportowych. Ta strategiczna lokalizacja ułatwia ciągły transport różnych towarów, w tym ładunków suchych, ropy naftowej i produktów ropopochodnych, w różnych kierunkach.
Według ministerstwa transportu w 200 r. w porcie morskim Aktau zostanie oddany do użytku dodatkowy hub kontenerowy. Koszt projektu to 20,2 mld tenge (42,3 mln USD). Trwają poszukiwania inwestora. Podobnie wielofunkcyjny terminal morski Sarża, który został zainaugurowany 29 września, został zbudowany przez kazachską firmę Semurg Invest w porcie Kuryk. Projekt obejmuje terminal zbożowy o przepustowości 1 mln ton, terminal naftowy o przepustowości 5,5 mln ton oraz terminal uniwersalny o przepustowości 3 mln ton.
Korytarze drogowe
Przez terytorium Kazachstanu przebiega osiem międzynarodowych korytarzy drogowych o łącznej długości 13 200 kilometrów. Jedną z kluczowych autostrad jest Europa Zachodnia – Zachodnie Chiny o łącznej długości 2 747 kilometrów. Odcinek Kazachstanu został zrekonstruowany w latach 2009-2017.
Ponadto przez Kazachstan przebiega kilka korytarzy łączących Chiny i Europę, w tym jeden, który zaczyna się w Chinach, a następnie biegnie przez kazachskie Semei i Pawłodar, zanim dotrze do rosyjskiego Omska. Korytarz ten, o długości 1 116 kilometrów, jest jednym z głównych szlaków regionu wschodniego, wzdłuż którego odbywa się tranzyt z Chin przez terytorium Kazachstanu do Europy.
W 2023 roku Kazachstan planuje zakończyć przebudowę 893-kilometrowego korytarza biegnącego z Aktobe, a następnie do rosyjskiego Astrachania. Do 2025 r. kraj zrekonstruuje również trasę Atyrau – Uralsk – Saratów o długości 587 km. 23 października wiceminister spraw zagranicznych Kazachstanu Roman Wasilenko powiedział, że Kazachstan z zadowoleniem przyjmuje inwestycje z UE, USA, Rosji i Chin oraz innych krajów regionu, a także z międzynarodowych instytucji finansowych, aby osiągnąć swoje cele i realizować interesy narodowe.