Długi okres mrozu w stosunkach między Tadżykistanem a Iranem dobiegł końca. Duszanbe regularnie oskarżało w przeszłości Teheran o wspieranie działalności antyrządowych bojowników.
Były na to wyraźne dowody 29 maja, kiedy prezydent Tadżykistanu Emomali Rahmon złożył oficjalną wizytę w Teheranie, podczas której on i jego gospodarze zobowiązali się do poprawy stosunków dyplomatycznych i handlowych. W planach jest również ściślejsza współpraca w sprawach bezpieczeństwa.
Jeszcze stosunkowo niedawno Tadżykistan rzucał gorzkie oskarżenia pod adresem Teheranu. W jednym z filmów dokumentalnych wyemitowanych w telewizji państwowej w tym samym roku Iran został oskarżony o finansowanie działalności bojowej w Tadżykistanie. Mniej więcej w tym samym okresie dziesiątki absolwentów irańskich uniwersytetów zostało skazanych na długie wyroki więzienia.
Pierwsza wizyta nowego prezydenta Iranu w Tadżykistanie
To wszystko brzmiało jak starożytna historia 30 maja, kiedy urzędnicy z dwóch krajów perskojęzycznych podpisali 17 umów o współpracy w dziedzinach takich jak handel, transport, energia, edukacja i turystyka. Jednym z kluczowych przełomów była decyzja o wznowieniu bezpośrednich lotów między Teheranem a Duszanbe.
Irańskie media państwowe przypisały reset prezydentowi Ebrahimowi Raisiemu, który objął urząd w sierpniu 2021 roku. W rozmowie z agencją informacyjną IRNA, Ali-Ashraf Mojtahed Shabestari, pierwszy ambasador Iranu w Tadżykistanie w 1990 roku, argumentował, że ,,decyzja Raisiego o wyborze Tadżykistanu jako celu swojej pierwszej podróży prezydenckiej [na szczyt Szanghajskiej Organizacji Współpracy w sierpniu 2021 r.] miała duże znaczenie dla Tadżyków”.
W zeszłym miesiącu szef sztabu irańskich sił zbrojnych, generał dywizji Mohammad Bagheri, udał się do Duszanbe z obietnicami wzmocnienia dwustronnej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Podczas swojej wizyty Bagheri i jego tadżycki odpowiednik uczestniczyli w otwarciu zakładu produkcji zaprojektowanych przez Iran dronów taktycznych Ababil-2. Bezzałogowy statek powietrzny jest opisywany przez amerykańskie źródła wojskowe jako jednosilnikowy, dalekiego zasięgu, niskotechnologiczny dron, który jest używany głównie jako dron docelowy do szkolenia załóg obrony przeciwlotniczej, ale który może być również wykorzystywany do ,,podstawowych zdolności nadzoru”.
Tadżykistan przez większość swojej post-niepodległościowej historii patrzył przede wszystkim na Rosję jako głównego gwaranta bezpieczeństwa. Rosja ma kilka tysięcy żołnierzy rozmieszczonych w szeregu placówek wojskowych w całym Tadżykistanie, chociaż spekuluje się, że znaczna liczba tych sił została przeniesiona jako bezpośrednia konsekwencja wojny na Ukrainie. Potencjalny odwrót Moskwy w kierunku izolacjonizmu po rozpoczęciu inwazji i skurczenie się gospodarki spowodowane sankcjami wydają się być prawdopodobnym czynnikiem przyczyniającym się do przewartościowania polityki przez państwa Azji Środkowej, w tym Tadżykistanu, pilnie dążących do większej dywersyfikacji zarówno w stosunkach obronnych, jak i handlowych.
Ukłon w stronę współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa z Teheranem jest jednak szczególnie zaskakujący w świetle tego, co Tadżykistan mówił o Iranie przez ostatnie osiem lat. Telewizja państwowa rutynowo nadawała raporty oskarżające Iran o finansowanie terroryzmu w Tadżykistanie i wspieranie opozycji w wojnie domowej w latach 1990.
Spięcia między Teheranem a Duszanbe
Jeden z epizodów, który wywołał szczególną gorycz, miał miejsce w grudniu 2016 r., Kiedy Teheran zaprosił wygnanego przywódcę tadżyckiej opozycji Muhiddina Kabiriego do wzięcia udziału w sponsorowanej przez państwo konferencji ,,Islamskie odrodzenie”. Kabiri spotkał się nawet przy tej okazji z Najwyższym Przywódcą Iranu Alim Chameneim. Tadżyckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych odpowiedziało notą dyplomatyczną skierowaną do Iranu, w której wyraziło swoją irytację, że ,,szef partii terrorystycznej podejrzanej o próbę obalenia rządu” został zaproszony na konferencję.
Od tego czasu sprawy tylko się pogorszyły. Tadżycka służba celna wprowadziła ograniczenia w imporcie produktów spożywczych z Iranu. Herbata z suchych liści, drób i inne towary zostały uznane za niedopuszczalne ze względu na ich rzekomo niską jakość. W lipcu 2016 r. tadżyckie biuro irańskiego międzynarodowego funduszu rozwoju, zostało zmuszone do zamknięcia swoich drzwi. Wszystkie bezpośrednie trasy lotnicze zostały zawieszone, a rodzice młodych ludzi kontynuujących naukę w Iranie zostali zmuszeni do sprowadzenia swoich dzieci do domu.
Aby skomplikować sprawę, Tadżykistan zaczął od tego momentu agresywnie pielęgnować stosunki z jednym z największych wrogów Iranu: Arabią Saudyjską. Pozornym celem ofensywy było pozornie zabezpieczenie inwestycji i pomocy. Plan ten przyniósł jednak niewielkie owoce. Podczas gdy Rijad oferował pieniądze na wsparcie projektów edukacyjnych, nie odpowiadało to potrzebom i oczekiwaniom Duszanbe.