Według prezydenta Kirgistanu Sadyra Żaparowa projekt kolejowy Chiny-Kirgistan-Uzbekistan może wreszcie zostać uruchomiony . Na 8. dorocznym Forum Transkaspijskim , zorganizowanym 21 maja przez Centrum Polityki Kaspijskiej, Ambasador Kirgistanu w USA Bakut Amanbajew dodał, że projekt połączy Pakistan z Morzem Arabskim i „ma dla nas wszystkich szczególne znaczenie ponieważ będzie miało ogromne znaczenie gospodarcze i społeczne dla całego regionu.”

Połączenie z Iranem może być kuszące dla krajów Azji Centralnej, takich jak Kirgistan i Uzbekistan, ale zacieśnienie stosunków z Teheranem może ostatecznie przynieść efekt przeciwny do zamierzonego.

Chociaż Amanbajew wspomniał o Pakistanie, Iran był również omawiany jako potencjalny punkt dostępu do morza. Kirgiscy urzędnicy odwiedzili irański port Bander Abbas w 2021 r., co wywołało spekulacje, że Biszkek chciał dotrzeć do oceanu, łącząc się z nim. W 2023 r. zastępca dyrektora kirgiskiego przedsiębiorstwa kolejowego Dastan Usubakunov zauważył: „Uzyskamy dostęp do Zatoki Perskiej i Oceanu Spokojnego przez port Bandar Abbas”. 

Przyjazne stosunki z regionem

Na niedawnym posiedzeniu Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SCO) ambasador Iranu w Tadżykistanie powiedział, że Iran może stać się bramą Azji Centralnej na rynki międzynarodowe. Ambasador Alireza Haghighian zauważył, że ze względu na swoje położenie Iran może pomóc Azji Centralnej w uzyskaniu dostępu do Zatoki Perskiej, a stamtąd do szerszego świata. Teheran omawiał już wcześniej kwestię zwiększenia połączeń infrastruktury transportowej z krajami regionu. Zaproponował połączenie z linią kolejową Chiny–Kirgistan–Uzbekistan w 2022 r. i zajął się możliwością utworzenia korytarza tranzytowego z Taszkentem i Aszchabadem w październiku 2023 r.

Choć Iran utrzymuje ogólnie bliskie stosunki z Tadżykistanem, Teheran pragnie także nawiązać kontakt z innymi państwami Azji Centralnej, w szczególności z Kirgistanem. W 2023 roku wzrósł irański import produktów innych niż naftowe z Kirgistanu. Doniesienia prasowe wspominają o zainteresowaniu Biszkeku poprawą swoich połączeń z Iranem. Projekt kolejowy Chiny-Kirgistan-Uzbekistan wprowadzi Kirgistan jeszcze bardziej na orbitę Chin, z zadłużeniem i rosnącą zależnością od Pekinu, z poważnymi obawami. Nie inaczej może okazać się w relacjach z Iranem.

Teheran prawdopodobnie próbuje także promować projekty w zakresie łączności, aby poprawić stosunki z Uzbekistanem, ponieważ pomimo solidnych podstaw integracji, w stosunkach uzbecko-irańskich nadal panuje wyraźny zastój. Podczas lutowego spotkania obu rządów w Taszkencie wiceminister spraw zagranicznych Iranu Ali Bagheri oświadczył, że „głębokość długotrwałych stosunków między obydwoma krajami ukształtowała się w powszechnym kontekście i z tego powodu nie można ich złamać”. Handel dwustronny osiągnął w 2023 r. około 500 mln dolarów.

Ostrożność urzędowa

Rządy Azji Centralnej powinny zważać na ofertę Iranu dotyczącą pełnienia roli bramy dla regionu. Oczywistym powodem jest to, że Iran w dalszym ciągu jest uważany przez Stany Zjednoczone, Europę i kilka innych rządów za państwo pariasa. Niedawne ataki dronów na Izrael i incydenty związane z przejęciem tankowców przez irańską marynarkę wojenną  jeszcze bardziej zaostrzyły napięcia z Waszyngtonem. Zwiększenie łączności z Iranem pogorszyłoby zatem wizerunek rządów państw Azji Centralnej.

To ostrzeżenie jest szczególnie istotne dla Kirgistanu, ponieważ amerykański senator Bob Menendez ostrzegł już przywódców Kirgistanu o pomaganiu Rosji w omijaniu sankcji, a kirgiskie firmy zostały ukarane za swoje powiązania z Rosją. Hipotetycznie możliwe jest, że Zachód mógłby zagrozić Biszkekowi sankcjami, gdyby oprócz powiązań z Moskwą zacieśnił także stosunki z Teheranem.

Zainteresowanie Teheranu połączeniem z korytarzem Chiny–Kirgistan–Uzbekistan należy umieścić w szerszym kontekście geopolitycznym. Mając ograniczoną liczbę sojuszników regionalnych (w tym Syrię, kolejnego międzynarodowego pariasa), Iran szuka partnerów i sojuszników gdzie indziej, np. w Azji Centralnej. Kraj odniósł sukces w 2023 r. , stając się członkiem Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SCO). Pozyskanie sojuszy w Azji Środkowej pomogłoby Iranowi uniknąć międzynarodowej izolacji i legitymizować się na arenie międzynarodowej. 

Zszargana reputacja zagrożeniem?

Wiele napisano na temat strategii Iranu wobec Azji Środkowej, a niektórzy analitycy argumentują, że skoro Rosja koncentruje się na Ukrainie, Iran zmierza do wypełnienia luki pozostawionej przez Rosję i rosyjska inwazja również zmusza państwa Azji Centralnej do rachunku ekonomicznego. Z pewnością historię i geografię odgrywają rolę, a Iran ma powiązania kulturowe i historyczne z Azją Centralną. Mimo to Teheran ma ograniczoną ofertę dla regionu: nie jest w stanie dorównać rynkowi rosyjskiemu.

Projekt kolei Chiny-Kirgistan-Uzbekistan nie jest nowy; na przestrzeni lat doszło do wielu falstartów tej inwestycji. Czas pokaże, czy optymizm Żaparowa co do szybkiego rozpoczęcia projektu jest uzasadniony. Spośród trzech krajów zaangażowanych w projekt najchętniej rozpoczyna go Biszkek. Sytuacja ta nie jest zaskakująca, ponieważ biorąc pod uwagę swoje położenie geograficzne, Kirgistan w dużym stopniu opiera się na nowych korytarzach transportowych, aby uzyskać dostęp na zewnątrz.

Projekt kolejowy będzie jednak kosztowny. Będzie w dużej mierze opierać się na chińskich inwestycjach i zdolności Biszkeku do pozyskiwania pomocy finansowej z innych źródeł, w tym być może z międzynarodowych instytucji kredytowych. Biorąc pod uwagę sytuację gospodarczą kraju i pogarszający się wizerunek międzynarodowy, uzyskanie międzynarodowej pomocy finansowej może być trudne.

Ponieważ i tak już kosztowny i skomplikowany międzynarodowy korytarz kolejowy może wreszcie zostać rozpoczęty, rządy Azji Centralnej (w szczególności Kirgistanu) nie powinny zapominać o znaczeniu geopolityki i obecnym stanie globalnego chaosu. Nawiązanie kontaktu z Iranem może być kuszące, ale zacieśnienie stosunków z Teheranem może ostatecznie przynieść efekt przeciwny do zamierzonego.