Uzbekistan pod przewodnictwem prezydenta Szawkata Mirzijojewa od 4 lat prowadzi reformy systemowe, których celem jest liberalizacja i modernizacja gospodarki narodowej, zapewniająca jej zrównoważony rozwój i konsekwentną integrację ze światowymi stosunkami gospodarczymi. Poprawa konkurencyjności wytwarzanych produktów i potencjału eksportowego kraju są wskazywane jako najważniejsze priorytety w tym kierunku.

Według oficjalnych danych na koniec 2019 roku obroty handlu zagranicznego Uzbekistanu wyniosły 42,2 mld USD. Jednak w obliczu kryzysu pandemicznego liczba ta spadła w zeszłym roku o 13,1 proc. (w porównaniu do 2019 r.) – do 36 mld dol., Jednocześnie według prognoz Azjatyckiego Banku Rozwoju (ADB) w 2021 r. wzrost PKB wyniesie 5,8 proc., gdyż reformy będą stymulować wzrost w rolnictwie, przemyśle i usługach.

Wdrażane w Uzbekistanie działania modernizujące gospodarkę, zapewniające kompleksowe wsparcie i stymulowanie eksportu oraz zapewnienie trwałego wzrostu jego wolumenów wymagają wypracowania dodatkowych środków, które stworzą dogodne warunki dla dalszej dywersyfikacji szlaków handlu zagranicznego, które dostarczają produkty eksportowe kraju na obiecujące rynki międzynarodowe.

Regularne postępy w wolumenach i integracji

Uzbekistan zajmuje strategiczne położenie w Azji Centralnej i posiada rozwiniętą infrastrukturę transportową. Ich zdaniem w ciągu najbliższych dziesięciu lat potencjał inwestycyjny Uzbekistanu wyniesie 65 mld dol., z czego do 20 mld dol. zostanie przeznaczone na branże niezwiązane z surowcami. W 2020 roku wolumen międzynarodowych przewozów towarów Republiki Uzbekistanu wyniósł już 47,1 mln ton, w tym: eksport – 13,3 mln ton (+ 17,2 proc.), import – 24,7 mln ton (+3,1 proc.), tranzyt – 9,1 mln ton (+ 15,3 proc.).

Aby zwiększyć potencjał transportowy i logistyczny kraju wzmacniane są ramy instytucjonalne i ramy regulacyjne dla tej branży. W szczególności dekretem Prezydenta Uzbekistanu z 1 lutego 2019 r. utworzono Ministerstwo Transportu, które jest organem rządowym do spraw opracowywania i realizacji jednolitej polityki państwa w zakresie rozwoju transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, rzecznego, metra i obiektów drogowych.

Warto również zwrócić uwagę na wejście w życie od kwietnia br. dla Uzbekistanu specjalnego systemu preferencji Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju i dobrych rządów (GSP+), w którym republika została zaakceptowana jako kraj beneficjent. Daje to dodatkowe możliwości zwiększenia handlu między UE a Uzbekistanem, ponieważ zniesione zostaną cła na szereg ważnych towarów eksportowych, takich jak tekstylia, odzież i produkty z tworzyw sztucznych. Ponadto w ramach GSP+ kraj może importować bez cła ponad 6,2 tys. towarów.

Da to potężny impuls do przyciągnięcia inwestorów, przede wszystkim z krajów UE, do realizacji obiecujących projektów w Uzbekistanie, a także stworzy solidną podstawę do dywersyfikacji i przyspieszenia rozwoju stosunków handlowych i gospodarczych między Uzbekistanem a krajami UE.

Duży niewykorzystany potencjał transportowy regionu

W tych warunkach szczególne znaczenie ma rozwój korytarzy transportowych w Azji Centralnej, łączących trasy północ-południe i zachód-wschód. Jednak region nadal zachowuje czynniki, które negatywnie wpływają na rozwój komunikacji transportowej. Pomimo faktu, że Azja Centralna jest regionem o dużym potencjale tranzytowym w globalnym systemie transportowym, problemy obserwowane we współdziałaniu krajów regionu w wykorzystaniu istniejącej komunikacji utrudniają efektywne korzystanie z tych możliwości.

Większość problemów wynika z braku wspólnej strategii wśród krajów regionu. Ponadto istotne pozostają takie problemy jak izolacja transportowa regionu, niezróżnicowane szlaki transportowe, a także niestabilna sytuacja w Afganistanie. Eksperci Banku Światowego zwracają uwagę, że kraje Azji Centralnej nie zdały sobie jeszcze sprawy z ogromnego potencjału handlu krajowego i zagranicznego. Jednocześnie przy braku bezpośredniego dostępu krajów regionu do portów morskich, zdaniem ekspertów ponad 90 proc. ruchu towarowego w handlu międzykontynentalnym między Azją a Europą odbywa się drogą morską. Nakłada to dodatkowy koszt na cenę wywoławczą towarów eksportowanych i importowanych.

Według Sekretarza Generalnego ONZ Antonio Guterresa, produkty krajów oddalonych od morza praktycznie nie są reprezentowane na międzynarodowych rynkach handlowych. Kraje te odpowiadają za mniej niż 1 proc. światowego eksportu. Dla krajów Azji Centralnej koszty transportu sięgają w wielu przypadkach 60 proc. wartości importowanych towarów. Izolacja transportowa poważnie hamuje wzrost gospodarczy krajów regionu. Przyczynia się to do opóźnienia rozwojowego w stosunku do krajów nadmorskich o 20 proc. Jednocześnie wielkość PKB pod względem parytetu siły nabywczej spada do 57 proc. Główne straty ponosi Uzbekistan, który musi pokonać terytorium obu państw, aby wejść na światowe rynki. Jednocześnie ponad 23 miliony kontenerów jest transportowanych rocznie do Chin, Azji Południowo-Wschodniej i Europy. Tylko 1 procent z nich jest transportowanych koleją.

Wszystko to wymaga konsolidacji wysiłków w tym kierunku z udziałem krajów regionu i organizacji międzynarodowych. Należy podkreślić, że silną gwarancją zrównoważonego rozwoju i dobrobytu w Azji Centralnej jest chęć współpracy i odpowiedzialność wszystkich krajów regionu za wspólną przyszłość. Praktycznym potwierdzeniem tego są konkretne działania polityczne i dyplomatyczne podjęte przez Uzbekistan w ciągu ostatnich 4 lat w kluczowych obszarach współpracy, przede wszystkim w sferze transportowej i komunikacyjnej. Dziś w Azji Centralnej zacieśnianie współpracy w sektorze transportu jest ważnym narzędziem rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych, sprzyja swobodnemu przepływowi towarów i usług, a także poprawie warunków i jakości życia ludności.

Azja Południowa i współpraca z sąsiadami – główne priorytety Taszkentu

Prezydent Uzbekistanu określił główne priorytety kraju w rozwoju korytarzy transportowych w Azji Centralnej. Po pierwsze nacisk zostanie położony na realizację projektów transportowych i komunikacyjnych, które pozwalają połączyć Azję Centralną z największymi portami morskimi i rynkami światowymi; po drugie, utworzony zostanie korytarz trans-afgański z dostępem do Azji Południowej, a także zbudowana linia kolejowa Chiny-Kirgistan-Uzbekistan; po trzecie kontynuowany będzie dalszy rozwój potencjału tranzytowego i wzrost elementu transportowego w gospodarce narodowej.

Uzbekistanowi udało się podjąć praktyczne kroki w celu osiągnięcia porozumień z sąsiednimi krajami w sprawie realizacji nowych projektów infrastrukturalnych. W szczególności w ostatnich latach aktywnie rozwijają się połączenia drogowe, lotnicze i kolejowe z Afganistanem, Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem i Turkmenistanem. Uzbekistan i Tadżykistan wznowiły ruch lotniczy, przywróciły kolej Galaba-Amuzang-Khoshady. Przywrócono funkcjonowanie ośmiu samochodowych i jednego kolejowego punktu kontrolnego. Oddanie do użytku odrestaurowanego odcinka uzbecko-tadżyckiej międzypaństwowej linii kolejowej Amuzang-Khoshady może odegrać istotną rolę w rozwoju ruchu tranzytowego, a także stworzyć dodatkowe możliwości dla Tadżykistanu wjazdu do Turkmenistanu i Afganistanu.

Uzbekistan i Turkmenistan zbudowały mosty kolejowe i drogowe Turkmenabad-Farab, które są ważnymi korytarzami szlaku transportowego i tranzytowego Uzbekistan-Turkmenistan-Iran-Oman. Ten korytarz transportowy rozszerzył się w wyniku połączenia Kazachstanu i Indii, dając krajom regionu dostęp do Oceanu Indyjskiego. Korytarz ma łączyć Azję Centralną z irańskimi portami w Zatoce Perskiej i Omańskiej. Uzbekistan i Kazachstan uruchomiły linie autobusowe i połączenia kolejowe dużych prędkości.

W ramach Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SCO) podnoszone są także ważne inicjatywy Uzbekistanu. Uzbekistan postrzega SCO jako obiecującą platformę do budowania współpracy w dziedzinie transportu i logistyki. W regionie SCO położono już ponad 13 mln km autostrad (około 20 proc. wszystkich autostrad na świecie) i około 250 tys. km linii kolejowych, co przyczynia się do rozwoju regionalnych połączeń transportowych.

SCO platformą realizacji interesów Uzbekistanu?

O ogromnym potencjale tranzytowym Azji Centralnej świadczy fakt, że w 2019 roku Chiny importowały towary o wartości ponad 2 bilionów dolarów, a z krajów SCO – tylko 100 mld dolarów. Jednocześnie prezydent Chin Xi Jinping mówi, że za 15 lat Chiny zaimportują 30 bilionów dolarów. Należy zaznaczyć, że odległość transportu towarów z Chin do Europy przez Azję Centralną jest 2 razy mniejsza niż drogą morską i 2,5 razy krótsza niż wzdłuż korytarza transportowego przez Rosję.

Inicjatywy i propozycje szefa Uzbekistanu znajdują szerokie poparcie wśród państw członkowskich SCO. Uderzającym przykładem jest zatwierdzenie na posiedzeniu Rady Szefów Rządów państw SCO w Taszkiencie w listopadzie 2019 r. opracowanej z inicjatywy prezydenta Mirzijojewa koncepcji współdziałania administracji kolejowej państw członkowskich SCO.

Należy również zauważyć, że Uzbekistan traktuje współpracę z państwami kaspijskimi jako jeden z priorytetowych kierunków swojej strategii polityki zagranicznej i jest zainteresowany nadaniem nowej dynamiki relacjom wielostronnym. Wykorzystanie potencjału tranzytowego linii kolejowej Baku-Tbilisi-Kars pozwoli krajom Azji Centralnej na dywersyfikację kierunków przewozów. Projekt ten odegra kluczową rolę w ustanowieniu regularnych przewozów towarów z Turcji i Europy do krajów Azji Centralnej i Chin.

Praktyczna i systematyczna realizacja inicjatyw transportowych w dużym stopniu przyczyni się do ukształtowania wspólnej przestrzeni transportowej w Azji Centralnej, a także zwiększy konkurencyjność międzynarodowych korytarzy transportowych przebiegających przez terytoria państw regionu.