14 października Ministerstwo Transportu Uzbekistanu przeprowadziło rozmowy w formie wideokonferencji z ministrami transportu Kazachstanu, Turcji, Turkmenistanu i Iranu na temat planów budowy nowych regionalnych korytarzy tranzytowych. 

Dzieje się tak w związku z rozszerzeniem współpracy Taszkentu, Aszchabadu i Teheranu w zakresie opracowania nowego korytarza transportu ładunków z Azji do Europy i odwrotnie. W sierpniu 2023 r. przedstawiciele Ministerstwa Transportu Uzbekistanu oraz Ministerstwa Dróg i Rozwoju Miast Iranu przeprowadzili rozmowy, których celem było przyspieszenie podpisania porozumienia w sprawie nowego szlaku przez Uzbekistan, Turkmenistan i Iran.

Urzędnicy obu stron rozmawiali także o obniżeniu opłat za tranzyt międzynarodowy przechodzący przez terytorium Iranu oraz zbadaniu potencjalnych możliwości zwiększenia importu i eksportu do i z portów Bandar Abbas i Chabahar w Iranie. Trasa ujednolici taryfy i cła i jest planowana jako krytyczne ogniwo w większym korytarzu transportowym Chiny–Kazachstan–Uzbekistan–Turkmenistan–Iran–Turcja–Europa.

Inicjatywy w przeszłości

Uzbekistan, Turkmenistan i Iran pracowały nad wzajemną poprawą logistyki transportu i administracji, starając się urzeczywistnić planowany korytarz. W 2022 roku Taszkent porozumiał się z Teheranem i Aszchabadem w sprawie uproszczenia przepisów dotyczących ruchu towarowego przemieszczającego się do tureckich i irańskich portów morskich. Ministerstwa transportu Uzbekistanu i Turkmenistanu zgodziły się także na zorganizowanie transportu intermodalnego do Turcji korytarzem Uzbekistan–Turkmenistan–Iran oraz obniżenie opłat tranzytowych.

Projekt otwiera możliwości zapewnienia specjalnych przywilejów stronom zaangażowanym w ten trójstronny format. Na przykład Turkmenistan wprowadził uproszczony system uzyskiwania wizy podróżnej przez uzbeckich kierowców. Iran obniżył już opłaty tranzytowe pobierane od uzbeckich przewoźników narodowych, a obie strony rozmawiały o usprawnieniu podatków od paliwa. Teheran i Taszkient uzgodniły niedawno utworzenie dwustronnego centrum logistycznego oraz budowę terminali i magazynów z udziałem uzbeckich pracowników w irańskich portach.

Z pewnością każdy kraj realizuje przy tym projekcie swoje własne interesy. Teheranowi zależy na dywersyfikacji ewentualnych szlaków transportowych, szczególnie w odpowiedzi na zachodnie sankcje wobec Rosji. Sankcje te uwydatniły potrzebę Iranu zidentyfikowania i opracowania alternatywnych dróg tranzytu. Ponieważ sam Teheran stoi w obliczu surowych sankcji, aspiruje do wykorzystania takiego rozwoju sytuacji, rozszerzając współpracę z sąsiadami w celu realizacji swoich celów strategicznych.

Interesy Taszkentu i Aszchabadu

Taszkent ma nadzieję poprawić swój dostęp do rynków europejskich i ułatwić dostęp do rynków Azji Południowej. Bez dostępu do morza Uzbekistan promuje projekty tranzytowe przez swoich sąsiadów, w tym Afganistan, od czasu powrotu talibów do władzy, aby dotrzeć do portów w Pakistanie, Iranie i Azerbejdżanie. Kładzie się również szczególny nacisk na rozwój infrastruktury dla ładunków przemieszczających się na wschód w ramach proponowanego projektu kolejowego Uzbekistan–Kirgistan–Chiny, projektu kolejowego Uzbekistan–Afganistan–Pakistan na rzecz handlu na południe oraz połączenia Uzbekistan–Turkmenistan–Iran. Uzbekistan dołączył do korytarza kolejowego Chiny–Kazachstan–Turkmenistan–Iran w 2019 r. w ramach Międzynarodowego Korytarza Transportowego Północ-Południe, co znacząco skróci czas tranzytu ładunków przemieszczających się z Chin do Zatoki Perskiej.

Dla Turkmenistanu wydarzenia te wpisują się w szersze wysiłki Aszchabadu mające na celu otwarcie kraju na bardziej regionalną współpracę. Rząd Turkmenstanu rozważył pewne mechanizmy otwarcia granic kraju w celu ułatwienia tranzytu. Na przykład Turkmenistan ma cztery punkty kontrolne wzdłuż swojej granicy z Iranem przez które przechodzi większość ruchu towarowego. W sierpniu 2023 roku Aszchabad i Teheran rozpoczęły pogłębianie dyskusji na temat przekształcenia wspólnej granicy w specjalną strefę ekonomiczną, dążąc do zintensyfikowania współpracy z pozostałymi państwami Azji Centralnej, zwłaszcza Uzbekistanem i Kazachstanem. Dodatkowo Turkmenistan i Uzbekistan zgodziły się na utworzenie dwustronnego centrum handlowego wzdłuż wspólnej granicy, a oba kraje budują nowoczesną autostradę łączącą Aszchabad z Turkmenabatem.

Wyjście Azji Centralnej na otwarte morze

Jeśli Uzbekistanowi, Iranowi i Turkmenistanowi uda się utworzyć nowy korytarz transportowy, projekt zwiększy ich dostęp do Kaukazu Południowego i Morza Czarnego. Ponieważ kwestie bezpieczeństwa w Afganistanie pozostają nierozwiązane, trasa ta może stanowić skuteczną alternatywę. Kolej umożliwi państwom Azji Środkowej dotarcie na otwarte morze przez Iran. Udział Turkmenistanu oznacza ponadto zwiększony dostęp krajów regionu do Morza Kaspijskiego.

W ostatnich latach realizacja innych projektów tranzytowych przez Uzbekistan, Iran i Turkmenistan na nowo napawała optymizmem, że można już utworzyć szerszy korytarz. Na przykład Taszkent i Aszchabad pracowały nad stworzeniem korzystnych warunków dla tranzytu ładunków przez międzynarodowy port morski Turkmenbaszy. W grudniu 2019 r. Taszkent osiągnął porozumienia z kilkoma krajami Azji i Pacyfiku w sprawie wykorzystania i rozwoju szeregu węzłów krytycznych na szlaku Chiny – Kirgistan – Uzbekistan – Turkmenistan – Azerbejdżan – Gruzja – Europa. Otwarcie w 2022 roku nowego korytarza transportowego z Chin do Turcji, przebiegającego przez Tadżykistan, Uzbekistan, Turkmenistan i Iran, nadało impuls do pomyślnego otwarcia korytarza Uzbekistan – Turkmenistan – Iran .

Wiele różnych inicjatyw tranzytowych uzgodnionych w przeszłości przez Taszkent, Aszchabad i Teheran nie zostało w pełni zrealizowanych. Nie powiodły się one ze względu na słabo rozwiniętą infrastrukturę, problemy finansowe, a także regionalną konkurencję i niestabilność. Nie wspominając już o tym, że Rosja tradycyjnie zdominowała tranzyt regionalny. Teraz te szlaki przebiegające przez Rosję nie wydają się już tak atrakcyjne ze względu na zachodnie sankcje. Malejące wpływy Moskwy dają krajom takim jak Uzbekistan, Turkmenistan i Iran szansę wykorzystania tej próżni i zdobycia pozycji kluczowych graczy w regionalnym handlu i tranzycie.