Obawy o bezpieczeństwo w Azji Centralnej wzrosły w ostatnich tygodniach, gdy Kirgistan i Tadżykistan zaangażowały się w poważne walki na granicy, region szykował się na reakcję talibów, a prezydent Joe Biden nakazał wojskom amerykańskim opuszczenie Afganistanu do września 2021 r.
Pomimo sprzecznych oświadczeń rosyjskich urzędników i postawy wobec amerykańskiej obecności wojskowej w Azji Centralnej, Moskwa korzysta obecnie z okazji do wzmocnienia tam własnego bezpieczeństwa. Minister obrony Rosji Siergiej Szojgu niedawno podróżował po regionie, uczestnicząc w spotkaniu Rady Ministrów Obrony Państw Członkowskich Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ), gdzie skrytykował głównie Zachód za „działania Stanów Zjednoczonych i NATO w regionie europejskim, które przyczyniają się do wzrostu zagrożenia militarnego ”. Kilka tygodni później, 19 maja, minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow odwiedził Duszanbe, aby spotkać się z innymi ministrami spraw zagranicznych państw OUBZ.
Podczas pobytu w Duszanbe Szojgu przeprowadził rozmowy ze swoim tadżyckim odpowiednikiem. W efekcie ministrowie zapowiedzieli utworzenie jednolitego systemu obrony powietrznej między Rosją a Tadżykistanem. Moskwa od 2009 roku próbuje zintegrować systemy obrony powietrznej Rosji i kilku byłych republik radzieckich, podpisując umowy z Białorusią, Kazachstanem i Armenią.
Negocjacje z republikami Azji Centralnej
Trwają negocjacje z Kirgistanem w sprawie stworzenia podobnego systemu. Szojgu powiedział również, że Rosja jest gotowa zwiększyć liczbę miejsc dla tadżyckich żołnierzy na rosyjskich uczelniach wojskowych i zasugerował, że tadżyckie wojsko będzie nadal zaangażowane w prowadzone przez Rosję ćwiczenia, takie jak zaplanowane na wrzesień Zapad-2021. Zauważył, że obecnie 500 żołnierzy uczestniczy w kursach w Rosji, a kolejne 1000 jest szkolonych w 201. bazie rosyjskiej dywizji w Tadżykistanie.
Po Tadżykistanie Szojgu odwiedził Uzbekistan, gdzie odbył rozmowy z ministrem obrony Uzbekistanu Bahodirem Kurbanovem. Szef rosyjskiego MON-u podkreślił, że Uzbekistan jest strategicznym partnerem Rosji w Azji Centralnej. Opracowanie programów szkoleniowych jest priorytetem dla obu stron, co podkreślono w przedstawionym podczas wizyty programie strategicznego partnerstwa między Rosją a Uzbekistanem na polu wojskowym na lata 2021-2025. Było to pierwsze tego typu porozumienie podpisane między dwoma krajami. „Jego realizacja pozwoli nadać współpracy bardziej systemowy charakter, wynieść ją na poziom odpowiadający duchowi naszych specjalnych relacji” – powiedział Szojgu.
Uzbekistan tradycyjnie trzymał Moskwę na dystans, dwukrotnie przystępując do OUBZ i opuszczając w 1999 r. i 2012 r. Ostatecznie zacieśniono jednak więzi wojskowe od czasu podpisania w 2016 r. porozumienia „O rozwoju współpracy wojskowo-technicznej”. Współpraca wydaje się być obecnie przedmiotem agendy, i jej poziom może się zintensyfikować, jeśli sytuacja w Afganistanie ulegnie gwałtownemu pogorszeniu. Rosja, choć Uzbekistan nie jest członkiem OBUZ, nadal realizuje 12 kontraktów na dostawy, zgodnie z którymi Taszkent otrzymuje nowe systemy radarowe, myśliwce Su-30SM i śmigłowce szturmowe Mi-35M. Kolejny duży kontrakt reguluje etapową dostawę dużej partii rosyjskich pojazdów opancerzonych K53949 Typhoon. Od 2016 roku Uzbekistan otrzymuje wszystkie produkty wojskowe z Federacji Rosyjskiej po krajowych cenach rosyjskich, jedynego kraju WNP spoza OUBZ i Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej, który ma taki przywilej.
Według rosyjskich mediów i ekspertów głównym powodem wizyt Szojgu w Tadżykistanie i Uzbekistanie jest możliwa eskalacja brutalnych incydentów w Azji Centralnej w związku z decyzją Waszyngtonu o wycofaniu wojsk z Afganistanu. Eksperci zwrócili uwagę na fakt, że zbrojne formacje talibów i ISIS zintensyfikowały już ataki na oddziały rządowe i przedstawicieli rządu afgańskiego, a są doniesienia o głośnych atakach terrorystycznych m.in. w prowincjach Logar i Zabul oraz Kabul. Według rosyjskich mediów eskalacja zagrożeń i wyzwań płynących z Afganistanu stwarza długoterminowe wyzwania dla członków Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (OUBZ).
Element afgański
W związku z tym przywódcy wojskowi państw OUBZ na spotkaniu w Duszanbe stwierdzili potrzebę konsolidacji wysiłków w celu ochrony zarówno narodowych, jak i zbiorowych interesów członków organizacji. W szczególności rozmawiali o usprawnieniu mechanizmów decyzyjnych, aby ułatwić szybką reakcję na zagrożenia i wyzwania związane z Afganistanem. Istnieje jednak kilka problemów w ramach sojuszu, takich jak skargi Erywania na brak zaangażowania OUBZ w niedawny konflikt w Karabachu oraz niedawne starcia zbrojne między Tadżykistanem a Kirgistanem. Podczas gdy Rosja nadal aktywnie patroluje granicę tadżycką, Uzbekistan i Turkmenistan zazdrośnie strzegą swojej suwerenności przed wkroczeniem Rosji. Istnieją jednak doniesienia, że Rosja zapewnia doradców wojskowych, w niektórych przypadkach nawet niewielkie oddziały dla turkmeńskiej straży granicznej.
Trzy tygodnie po wizycie Szojgu rosyjski minister spraw zagranicznych przebywał w Duszanbe. Na spotkaniu MSZ Rosji i Tadżykistanu Ławrow stwierdził, że Duszanbe podziela opinię,że rosyjska baza wojskowa jest istotnym czynnikiem stabilności Azji Centralnej. Według Ławrowa Rosja i Tadżykistan podpiszą wkrótce porozumienie międzyrządowe, na mocy którego Federacja Rosyjska będzie pomagać w budowie nowoczesnego przejścia granicznego na granicy tadżycko-afgańskiej. Zdaniem Kommiersanta przypomniał stronie tadżyckiej, jakie korzyści może odnieść uczestnictwo w innym promowanym przez Rosję projekcie integracyjnym – Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EAEU). Według ministra spraw zagranicznych Tadżykistanu wizyta prezydenta Putina w Tadżykistanie zaplanowana jest na drugą połowę września. Łącznie podczas wizyty Putina zostanie podpisanych około 40 dokumentów.
Wycofanie sił amerykańskich jest szansą dla Rosji na wzmocnienie jej roli w bezpieczeństwie Azji Centralnej. Zapewniając więcej gwarancji bezpieczeństwa, domagając się od republik regionu bardziej zdecydowanej postawy prorosyjskiej oraz orientacji w polityce gospodarczej i zagranicznej. Co więcej, gwarancje bezpieczeństwa zapewniane przez Moskwę będą musiały prawdopodobnie przynosić korzyści gospodarcze także Rosji.