Unia Europejska współpracuje z krajami położonymi wzdłuż transkaspijskiego korytarza transportowego (znanego również jako korytarz środkowy) w celu wspierania rozwoju infrastruktury i zapewniania pomocy technicznej na rzecz poprawy standardów, cyfryzacji i interoperacyjności regionalnej.

Zakłócenia na transrosyjskim szlaku północnym spowodowane zachodnimi sankcjami wobec Rosji i niedostępnością transirańskiego szlaku południowego sprawiły, że Korytarz Środkowy stał się jedyną realną trasą lądową między dwoma końcami kontynentu euroazjatyckiego. Szlak stoi w obliczu wyzwań, takich jak napięcia handlowe między UE a Chinami, regionalne spory polityczne oraz zależność od mocarstw zewnętrznych, co może wpłynąć na jego stabilność.

3 października w Aszchabadzie w Turkmenistanie odbyło się spotkanie wysokiego szczebla zorganizowane we współpracy z Unią Europejską, krajami Azji Centralnej położonymi wzdłuż Transkaspijskiego Korytarza Transportowego (znanego również jako Korytarz Środkowy), państwami Kaukazu Południowego i Turcją, a także głównymi międzynarodowymi instytucjami finansowymi. Wydarzenie zaowocowało powołaniem Platformy Koordynacyjnej dla Środkowego Korytarza. Według Unii Europejskiej platforma koordynacyjna będzie koncentrować się na promowaniu korytarza tranzytowego i realizacji priorytetowych projektów infrastrukturalnych przy jednoczesnej koordynacji inwestycji na Kaukazie Południowym i w Turcji. Unia Europejska ogłosiła plany uruchomienia regionalnego programu transportowego w 2025 r. w celu wsparcia rozwoju infrastruktury i zapewnienia pomocy technicznej w celu poprawy standardów, cyfryzacji i interoperacyjności w całym regionie. Korytarz Środkowy jest kluczową trasą, która umożliwi Azji Centralnej lepszy dostęp do Europy bez konieczności przechodzenia przez objętą sankcjami Rosję, ale nadal napotyka liczne przeszkody gospodarcze, logistyczne i polityczne w swoim rozwoju.

Chiny wchodzą odważniej do gry?

Ustanowienie platformy koordynacyjnej jest tylko jednym z istotnych postępów w wysiłkach na rzecz ożywienia projektu korytarza środkowego, które miały miejsce w ciągu ostatnich kilku tygodni. W dniach 19-20 września, podczas VIII Międzynarodowych Targów Jedwabnego Szlaku w chińskim Xi’an, ogłoszono, że China Railway Container Transport Corporation dołączy do multimodalnego joint venture Środkowego Korytarza między Kazachstanem, Azerbejdżanem i Gruzją. Przedsięwzięcie to powstało w październiku 2023 r. w Międzynarodowym Centrum Finansowym w Astanie w celu promowania usługi „one-stop-shop” w zakresie dostaw ładunków, poprawy koordynacji transportu, zapewnienia przejrzystości stawek taryfowych i zapewnienia spójnych czasów dostaw na trasie. Eksperci postrzegają ten rozwój sytuacji jako początek oficjalnego udziału Chin w wielonarodowych wysiłkach na rzecz rozwoju Korytarza Środkowego, który ma przyciągnąć więcej chińskich firm do korzystania z tej trasy.

Azerbejdżan i Gruzja również podejmują wysiłki w tym kierunku. Gruzja buduje terminal cargo w swojej stolicy, a ostatnio przyciągnęła inwestycję ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich o wartości 16 milionów dolarów na ten projekt. Oczekuje się, że terminal zostanie ukończony do końca 2024 roku i będzie służył jako przedłużenie portów Batumi i Poti na Morzu Czarnym. We wrześniu Gruzja i Chiny podpisały memorandum o porozumieniu w sprawie rozwoju korytarzy transportowych dla ekspresu kolejowego Chiny-Europa i korytarza środkowego. Dokument ten ma na celu dalszą optymalizację Środkowego Korytarza poprzez wspólne wysiłki na rzecz przyciągnięcia dodatkowych ładunków, optymalizacji tras, rozwoju infrastruktury, poprawy usług transportowych oraz wzmocnienia współpracy w zakresie ceł, bezpieczeństwa transportu i cyfryzacji.

Dla Azerbejdżanu głównym projektem związanym z Korytarzem Środkowym jest obecnie Szlak Zangezurski. Azerbejdżan prawie zakończył budowę autostrady i ukończył ponad 57 procent linii kolejowej z Horadiz do Aghbend na azerbejdżańskim odcinku korytarza. Na wspomnianym Expo w Xi’an przedstawiciel azerbejdżańskich służb kolejowych stwierdził, że Baku przewiduje, że otwarcie korytarza Zangezur zdywersyfikuje trasy tranzytowe Korytarza Środkowego, skróci czas dostaw towarów z Chin i Azji Środkowej do Europy.

Główną motywacją stojącą za tymi wzmożonymi wysiłkami jest rosnące zapotrzebowanie na alternatywną trasę transportową między Europą a Chinami. Zakłócenia na transrosyjskim szlaku północnym spowodowane zachodnimi sankcjami wobec Rosji oraz niedostępność transirańskiego szlaku południowego z powodów geopolitycznych sprawiły, że Korytarz Środkowy stał się jedyną realną trasą lądową między dwoma końcami kontynentu euroazjatyckiego. Sytuację tę dodatkowo pogorszyła niedawna niestabilność i zagrożenia dla szlaków morskich, w tym te stwarzane przez rebeliantów Huti wobec żeglugi na Morzu Czerwonym oraz rosnące napięcia na Morzu Południowochińskim.

Szanse i zagrożenia dla szlaku

40 procent międzynarodowego handlu morskiego odbywało się przez Morze Czerwone i Kanał Sueski i pochodziło z Azji. Teraz część europejskich firm spedycyjnych woli, zamiast korzystać z Morza Czerwonego, przedostać się przez Przylądek Dobrej Nadziei w zachodniej Afryce, dodając do podróży średnio około 12 dni więcej. To stwarza sytuację, w której transkaspijski korytarz transportowy staje się bardzo istotny, co widać również w statystykach

W miarę upływu czasu w Środkowym Korytarzu nadal obserwuje się zwiększony ruch. W latach 2021-2023 w Korytarzu Środkowym odnotowano pięciokrotny wzrost ładunków. W ciągu pierwszych 9 miesięcy 2024 r. ładunki wzrosły o 70 proc., osiągając 3,4 mln ton, w porównaniu z tym samym okresem w 2023 r.. Zauważalny jest również wzrost liczby kontenerów. W pierwszych dziewięciu miesiącach 2024 r. odnotowano trzykrotny wzrost przewozów kontenerowych w porównaniu z analogicznym okresem ubiegłego roku. Tranzyt kontenerów z Chin wzrósł w tym okresie ponad 20-krotnie. Korytarz środkowy stoi w obliczu wyzwań i zagrożeń, które mogą potencjalnie odwrócić ten postęp i podważyć obecne wysiłki i plany. Należą do nich: ryzyko wojny handlowej między Chinami a Unią Europejską w następstwie nałożenia przez Unię Europejską wysokich ceł na pojazdy elektryczne produkcji w Chinach, napięte stosunki między Unią Europejską a Gruzją, napięcia w stosunkach UE-Azerbejdżan spowodowane tarciami między Francją a Azerbejdżanem oraz nowa eskalacja między Erywaniem a Baku.

Oprócz niepewności co do przyszłych perspektyw korytarza, istnieje potrzeba zwiększenia przewidywalności harmonogramów transportu na trasie, ustanowienia jednolitych standardów dla przejść granicznych, promowania cyfryzacji procedur celnych oraz harmonizacji systemów taryfowych we wszystkich krajach uczestniczących w korytarzu środkowym. Firmy wymagają wiarygodnych informacji na temat ram czasowych, w których ich przesyłki dotrą do miejsc docelowych. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju szacuje, że istnieje potrzeba inwestycji w wysokości 18,5 miliarda (20 miliardów dolarów) w celu modernizacji infrastruktury wzdłuż Środkowego Korytarza. W ostatnich tygodniach Środkowy Korytarz poczynił imponujące postępy, m.in. dzięki ustanowieniu platformy koordynacyjnej, zwiększonemu zaangażowaniu Chin oraz rozwojowi infrastruktury w Azerbejdżanie i Gruzji. Utrzymują się jednak napięcia geopolityczne, zwłaszcza z Rosją, oraz potrzeba dalszej modernizacji infrastruktury, co wymaga ciągłej współpracy i inwestycji w celu utrzymania postępów.