14 lutego prezydent Azerbejdżanu Ilham Alijew oświadczył: „Nie mamy drugiej rodziny. Naszą rodziną jest świat turecki”. Przesłanie Alijewa miało na celu nakreślenie priorytetów polityki zagranicznej Azerbejdżanu i podkreślenie planów Baku dotyczących dalszego wzmacniania więzi z Turcją i czterema państwami Azji Centralnej: Kazachstanem, Kirgistanem, Uzbekistanem i Turkmenistanem.

W kolejnych miesiącach Alijew gościł prezydenta Kazachstanu Kasyma-Żomarta Tokajewa 11 i 12 marca oraz prezydenta Kirgistanu Sadyra Żaparowa 24 i 25 kwietnia. Te rozmowy „położyły podwaliny” pod nową erę w relacjach Azerbejdżanu z Azją Centralną.

Rosnące partnerstwo między Baku a państwami Azji Centralnej opiera się na wspólnych interesach w tym na rozwoju infrastruktury i rozszerzeniu handlu, a także na próbie wspólnego rozwiązania postępującej globalnej niestabilności spowodowanej wojną Rosji z Ukrainą.

Wizyty liderów w Azerbejdżanie

W kwietniu 2022 r. Żaparow złożył wizytę w Baku i podpisał umowę o partnerstwie strategicznym oraz dziesięć innych dokumentów mających na celu wzmocnienie współpracy gospodarczej i wymiany handlowej między oboma krajami. W wyniku tych starań w 2023 r. wolumen dwustronnej wymiany handlowej wzrósł sześciokrotnie, osiągając 85 mln USD. Podczas ostatniej wizyty Żaparow i Alijew podpisali 18 dokumentów w dziedzinie kultury, gospodarki, handlu, rolnictwa i transportu, w tym ekspansywny program współpracy dwustronnej na lata 2024–29.

Kirgistan daje Baku szansę stania się centralnym graczem w perspektywicznych projektach tranzytowych, choć kurs Biszkeku na linię kolejową Chiny-Kirgistan-Uzbekistan może się nie udać. Azerbejdżan miał być kluczowym ogniwem łączącym ten korytarz z rynkami europejskimi.

Baku rozszerzyło również stosunki z Taszkentem. W 2022 roku Alijew trzykrotnie odwiedził Uzbekistan. Podczas oficjalnej wizyty w czerwcu 2022 r. obie strony podpisały około 20 umów mających na celu zacieśnienie współpracy gospodarczej, transportowej, handlowej i kulturalnej. Wspólna produkcja samochodów w azerbejdżańskim mieście Hajigabul jest jednym z godnych uwagi projektów, które powstały w wyniku tych rozmów. Fabryka ma zostać ukończona w 2025 roku i będzie w stanie produkować 30 000 samochodów rocznie. Do końca 2022 r. w Uzbekistanie działało 238 spółek joint venture z firmami z Baku i Azerbejdżanu.

W 2023 r. oba rządy opierały się na ramach współpracy ustanowionych w 2022 r. Podczas pierwszego forum uzbecko-azerbejdżańskiego w Taszkiencie strony podpisały umowę międzyrządową tworzącą wspólny fundusz inwestycyjny o wartości 500 mln USD. W sierpniu 2023 r. prezydent Uzbekistanu Szawkat Mirzijojew odwiedził Azerbejdżan, gdzie obie strony powołały Najwyższą Radę Międzypaństwową i omówiły dalszy rozwój współpracy handlowej, przemysłowej i tranzytowej.

Podpisano także piętnaście kolejnych dokumentów, w tym umowy o pogłębieniu współpracy w sektorze energetycznym i rozwoju młodzieży. Mirzijojew oświadczył: „To symboliczne, że składam pierwszą wizytę po wyborach w Azerbejdżanie. Świadczy to o najwyższym poziomie współpracy dwustronnej [i] wzajemnej chęci zbliżenia”

Znaczenie Kazachstanu

Kazachstan jest prawdopodobnie największym i najważniejszym partnerem Azerbejdżanu w Azji Środkowej. W ciągu ostatnich dwóch lat oba kraje rozszerzyły współpracę gospodarczą i relacje handlowe. Fundamenty zostały położone podczas wizyty Tokajewa w Baku w sierpniu 2022 roku. Tokajew podzielił się planami zwiększenia obrotów handlowych do 1 mld dolarów, a obie strony podpisały Deklarację o wzmocnieniu relacji strategicznych oraz Kompleksowy program rozwoju współpracy na lata 2022–2026.

Od tego czasu oba kraje rozszerzyły swoją współpracę, przeprowadzając pierwsze w historii wspólne ćwiczenia wojskowe i rozpoczynając projekt instalacji linii światłowodowego kabla wzdłuż dna Morza Kaspijskiego w celu poprawy łączności internetowej między Europą a Azją. Astana i Baku rozważają również nowy projekt ułożenia elektrycznego wzdłuż dna Morza Kaspijskiego, który umożliwi Kazachstanowi eksport energii elektrycznej do Europy przez Azerbejdżan. Ważnym rezultatem tych rosnących więzi jest również umowa na eksport kazachskiej ropy z wykorzystaniem azerbejdżańskiej infrastruktury energetycznej, czyli portów i rurociągu Baku–Tbilisi–Ceyhan. W 2023 r. tą trasą wyeksportowano 1 mln ton kazachstańskiej ropy, a w 2024 r. ma zostać wyeksportowanych 1,5 mln ton.

Wyzwania i szanse, jakie niesie ze sobą wojna Rosji przeciwko Ukrainie, są głównymi czynnikami napędzającymi szybko rozwijającą się współpracę między Azją Centralną a Azerbejdżanem. Zakłócenia w handlu, transporcie i sieciach logistycznych zwróciły uwagę i zasoby światowych i regionalnych mocarstw na Transkaspijski Międzynarodowy Szlak Handlowy (TITR), znany również jako Korytarz Środkowy. Szlak ten jest alternatywą dla istniejącego Korytarza Północnego z Chin do Europy przez Rosję. Pochodzi z Chin i przechodzi przez Azję Centralną, Morze Kaspijskie i Kaukaz Południowy, aby dotrzeć do Europy. W związku z tym przedsiębiorstwa kolejowe Kazachstanu, Azerbejdżanu i Gruzji utworzyły w 2023 r. spółkę logistyczną, aby ułatwić handel wzdłuż Korytarza Środkowego.

Środkowy Korytarz – punkt wspólny Baku i Azji Centralnej

Dla Kazachstanu TITR ma kluczowe znaczenie dla dywersyfikacji szlaków eksportowych, gdyż Astana ma coraz większe trudności z eksportem ropy przez Rosję. Dla pozbawionego dostępu do morza Kirgistanu i Uzbekistanu jest to znacznie bezpieczniejszy szlak handlowy w porównaniu z alternatywami, które obejmują korzystanie z portów w ogarniętym sankcjami Iranie i poleganie na obietnicach niestabilnego Afganistanu, aby dotrzeć do portów pakistańskich. Dla Azerbejdżanu jest to szansa na potwierdzenie swojego geopolitycznego znaczenia dla handlu i tranzytu wschód-zachód oraz zdobycie karty przetargowej w kontaktach z Unią Europejską. Ze swojej strony Bruksela obiecała niedawno zainwestować 10 mld euro (10,75 mld dolarów) w rozwój Korytarza Środkowego.

Ponadto Azerbejdżan wykorzystał rozmowy z przywódcami Azji Centralnej do uzyskania poparcia dla odzyskania Karabachu i ustanowienia pełnej integralności terytorialnej kraju. Tokajew, Żaparow i Mirzijojew odwiedzili odzyskane regiony Azerbejdżanu i zbudowali lub obiecali wybudować tam centra edukacyjne i szkoły.

Skuteczna współpraca państw Azji Centralnej z Azerbejdżanem jest kluczowa dla osiągnięcia pełnego potencjału Korytarza Środkowego. Baku poczyniło ważne kroki w kierunku wypełnienia istniejącej luki, angażując rządy Azji Centralnej na bezprecedensową skalę. Z kolei państwa Azji Centralnej stały się chętniejszymi i aktywniejszymi partnerami w tej wymianie. Zakłócenia w istniejących sieciach tranzytowych i handlowych oraz rosnąca niestabilność regionalna skłoniły Azerbejdżan do większego skupienia się na Azji Środkowej jako kluczowej części swojej „wielowektorowej” polityki zagranicznej. Rozwijająca się współpraca ma obiecujący początek i może odegrać istotną rolę w przekształcaniu handlu i tranzytu między Azją a Europą.