Każda próba przedłużenia kadencji urzędującego prezydenta, wyzerowania jej lub użycia różnych innych metod, nieuchronnie może wpływać negatywnie na legitymację władzy. Obecnie realiami głównego życia politycznego Uzbekistanu jest niewątpliwie kwestia reform konstytucyjnych, które zostały ogłoszone w przemówieniu inauguracyjnym prezydenta Szawkata Mirzijojewa po wyborach 6 listopada 2021 r.
Na tej podstawie 20 maja 2022 r. rady izb Oliy Madżlis (parlament Uzbekistanu) utworzyły Komisję Konstytucyjną. Jego głównym zadaniem było zbieranie i analizowanie propozycji opinii publicznej dotyczących zmiany konstytucji, a także przygotowanie projektu ustawy konstytucyjnej ,,O poprawkach i uzupełnieniach do konstytucji Uzbekistanu”.
Stworzono kilka systemów przyjmowania propozycji zmian i uzupełnień do konstytucji. Według oficjalnych danych do konstytucji wpłynęło około 85 tys. propozycji, a w około 60 artykułach konstytucji planowane są różne zmiany.
Jak wiadomo, nawet częściowa zmiana tekstu konstytucyjnego może doprowadzić do znaczącej reorganizacji instytucji konstytucyjnych i prawnych, do nowego modelu rozwoju konstytucyjnego kraju. Uogólnienie współczesnych doświadczeń reform konstytucyjnych przeprowadzonych w ciągu ostatnich dwudziestu lat pozwala zidentyfikować szereg nowych problemów, które należy rozwiązać w prawie konstytucyjnym.
Uzasadnienie reform konstytucyjnych
Kwestia nowelizacji Konstytucji jest bardzo złożona i jest rozwijana na terenie całego kraju, dlatego nie zawsze łatwo jest uzasadnić jej konieczność. Jak zauważył przewodniczący komisji konstytucyjnej, pierwszy wiceprzewodniczący Izby Ustawodawczej Oliy Madżlis Akmal Saidow: „Konstytucja nie jest dogmatem, powinna być programem działania. To nie jest coś zamrożonego. Musimy wprowadzić nowe zasady, które odpowiadają nowemu Uzbekistanowi i jego rozwojowi„.
Konstytucja nie powinna być prawem opartym na dogmatach, jednak nie może bezpośrednio regulować działań społecznych i prawnych. Ustawy i rozporządzenia przyjęte na jego podstawie stanowią określony program działania i mogą regulować życie społeczne i polityczne. Pierwszy wiceprzewodniczący Senatu Oliy Madżlis, Sadyk Safoev, powiedział niedawno: ,,Jeśli nowa konstytucja zostanie przyjęta, prezydent Mirzijojew, jak wszyscy inni, będzie miał możliwość uczestniczenia w wyborach. To, czy skorzysta z tego prawa, czy nie, będzie zależało od niego i jego partii politycznej. To jest międzynarodowe doświadczenie, nowa Konstytucja, nowa przestrzeń prawna została stworzona i jest aktualizowana”.
Nie chodzi o nową konstytucję, ale o wprowadzanie zmian i uzupełnień do obecnej konstytucji. Projekt ustawy przedłożony izbie ustawodawczej Oliy Madżlis jest również nazywany ustawą konstytucyjną „O poprawkach i uzupełnieniach do konstytucji Republiki Uzbekistanu”. Konstytucja jest dokumentem założycielskim. Straci swoją wagę prawną i polityczną za każdym razem, gdy zostanie zmieniona w trakcie przyjmowania jakiegokolwiek programu państwowego. Analiza propozycji zmian i uzupełnień do Konstytucji pokazuje, że prawie jedna trzecia propozycji przedłożonych do Konstytucji ma na celu reformę sfery społecznej, co wynika z rosnących wyzwań społeczno-gospodarczych w Uzbekistanie.
Jak widać, jedną z głównych zmian wprowadzonych do konstytucji jest proklamacja Uzbekistanu jako państwa socjalnego z inicjatywy prezydenta Szawkata Mirzijojewa. Państwo socjalne (państwo opiekuńcze) jawi się jako forma społeczno-ekonomicznej organizacji społeczeństwa, która obejmuje takie idee jak zapewnienie godnego życia oraz ochrona socjalno-prawna obywateli. Odnotowuje gwałtowny wzrost środków wydawanych na zabezpieczenie społeczne ludności i rozwój państwowych programów społecznych.
Nowy model państwa
Błędem jest jednak interpretowanie zjawiska państwa socjalnego jedynie w odniesieniu do procesu rozszerzania programów socjalnych i zwiększania wydatków socjalnych. Państwo socjalne oznacza coś więcej niż zbiór programów społecznych w określonych okolicznościach historycznych. Każdy kraj ma funkcję społeczną, ale nie każdy kraj, który dba o swoich obywateli, trudno nazwać społecznym. W tym przypadku pojawia się następujące pytanie: do czego zmierza obecna trudna sytuacja społeczno-gospodarcza, bezrobocie i inne czynniki umożliwiające stworzenie państwa opiekuńczego w Uzbekistanie? Wydaje się, że rząd Uzbekistanu ma jeszcze wiele do zrobienia w tej kwestii.
Najbardziej postępowe artykuły zawarte w konstytucji obejmują: Artykuł 22 „Republika Uzbekistanu gwarantuje obronę prawną i ochronę wszystkim swoim obywatelom zarówno na terytorium Republiki Uzbekistanu, jak i za granicą. Obywatel Republiki Uzbekistanu nie może zostać wydalony z Uzbekistanu lub ekstradowany do innego państwa. Państwo dba o utrzymanie i rozwój więzi z obywatelami i rodakami mieszkającymi za granicą”.
Ta norma konstytucyjna gwarantuje prawa obywatelskie milionom Uzbeków pracujących za granicą jako migranci zarobkowi. Podkreśla się również, że ekstradycja obywateli Uzbekistanu do innego kraju jest niedozwolona. Artykuł 24 stanowi, że „kara śmierci jest zakazana w Republice Uzbekistanu”. Wskazuje to na pozytywny trend w odniesieniu do praw i wolności człowieka, który stworzy podstawę prawną do liberalizacji sankcji karnych w przyszłości.
Można powiedzieć, że wydarzenia, które miały miejsce w Karakałpakstanie, stały się największą winą w działalności Komisji Konstytucyjnej. Brak bezpośredniej komunikacji z ludnością i społeczeństwem Karakałpakstanu wzmocniły ruchy separatystyczne w tym regionie kraju. Tylko szybkie i pewne działania kierownictwa państwowego na ostatnim etapie zapobiegły eksplozji społecznej.
Konkluzja
Niewątpliwie reforma konstytucyjna jest jakościową zmianą w konstytucyjnych i prawnych instytucjach i normach, które różnią się od innych zmian w tekście prawnym. Przyjęcie ustawy konstytucyjnej lub innej ustawy o reformie konstytucyjnej jest tylko częścią procesu reformowania stosunków społecznych i politycznych. Sama ustawa reformująca często zawiera podstawowy przepis, który wpływa na taką czy inną instytucję systemu społecznego. Rzadko zdarza się, aby jedna zasada sformułowana jako nowa zasada była wystarczająca. Prawie zawsze zmiana konstytucji wymaga przyjęcia nowych dokumentów prawnych i/lub rewizji istniejących. Proces ten wymaga czasu na przyjęcie ustaw i wprowadzenie nowych instytucji prawnych.
Zmiany konstytucyjne, które są dziś w porządku obrad w Uzbekistanie, przeprowadzą swoistą transformację systemu politycznego i prawnego. W tym procesie należy zwrócić szczególną uwagę na następujące punkty:
Pełna polityczna logika zmian i uzupełnień do obecnej konstytucji i planowanego referendum powinna być wyjaśniona i uzasadniona ludziom otwarcie, przejrzyście i systematycznie. Konieczne jest unikanie różnych publicznych retoryki i uzasadnianie jej jasnymi argumentami naukowymi.
Jakie nowe instytucje prawne powstaną, jeśli zostanie przyjęta zaktualizowana konstytucja? W jakim kierunku zmienią się trendy życiu społecznym i politycznym? W jaki sposób zostanie wdrożony system zarządzania i rotacji władzy? Konstytucja jest przecież dokumentem opartym na konkretnych normach prawnych, które regulują życie polityczne i prawne społeczeństwa i państwa.
Przyjęcie poprawek do konstytucji to jedna strona problemu, a ich faktyczne wykonanie, wdrożenie to drugi element. Przez wiele lat w systemie prawnym Uzbekistanu byliśmy świadkami przyjmowania niektórych dokumentów prawnych w formie sprzecznej z artykułami konstytucji, a niektóre normy konstytucyjne w ogóle nie działają w życiu publicznym. Na tym etapie ważne jest przekształcenie zaktualizowanej konstytucji w bezpośrednie prawo o najwyższej mocy prawnej.
Wiadomo, że wydarzenia, które miały miejsce w Karakałpakstanie w dniach 1-2 lipca br., miały znaczący wpływ na proces reform konstytucyjnych. Ogólnokrajowa dyskusja nad projektem konstytucji została ponownie przedłużona do 1 sierpnia. Również 15 lipca powołano komisję do przeprowadzenia niezależnego śledztwa w sprawie wydarzeń w Karakałpakstanie. Co najważniejsze, nie należy pozwolić, aby wydarzenia te miały negatywny wpływ na pozytywny wizerunek Uzbekistanu w odniesieniu do praw człowieka, który w ostatnich latach uległ poprawie.