Niepewność społeczno-gospodarcza, zbliżający się tranzyt władzy, niestabilność na granicach z Afganistanem i Kirgistanem, napięcia społeczne w Górnym Badachszanie (GBAO) to wyzwania, przed którymi stoją władze Tadżykistanu w 2022 roku.
Sytuacja wokół Tadżykistanu i wewnątrz republiki od pierwszych dni 2022 roku pozostaje burzliwa. Masowe protesty w Kazachstanie zakończyły się kolejnym osłabieniem pozycji pierwszego prezydenta tego kraju Nursultana Nazarbayeva. Tranzyt władzy, który przez te wszystkie lata przygotowywała kazachska elita polityczna, nie uzasadniał początkowych oczekiwań. Dla Duszanbe, którego model polityczny jest bardzo podobny do Kazachstanu, ten rozwój nie może być korzystny. Tadżykistan pozostaje jedynym krajem w regionie, który nie przeszedł jeszcze transformacji władzy.
Na tym tle nierozwiązany konflikt graniczny z Kirgistanem, który ponownie nasilił się pod koniec stycznia br., a także przedłużająca się konfrontacja organów ścigania z miejscową ludnością w GBAO, destabilizują perspektywy nadchodzącego tranzytu, najważniejszego wydarzenia politycznego w nadchodzących latach.
Duszanbe demonstruje niezłomność obecnego kursu politycznego, jednak warto zwrócić uwagę, że zadań wymagających chwilowego rozwiązania jest coraz więcej, a czasu na ich realizację jest coraz mniej.
Główne wyzwania
Oto najważniejszych wyzwań, które będą niepokoić tadżyckie władze:
– niepewność związana z pandemią koronawirusa;
– perspektywy w stosunkach Duszanbe, Kabulu i Biszkeku;
– rozwój sytuacji międzynarodowej wokół Rosji i Ukrainy;
– brak jasnego, kompleksowego programu lub planu działania w celu rozwiązania sytuacji w Górnym Badachszanie, gdzie nastroje protestacyjne mają tendencję do wzrostu.
Od rozwiązania tych problemów w najbliższej przyszłości będzie zależeć stabilność reżimu politycznego. Pogorszenie sytuacji wokół Rosji i Ukrainy obarczone jest nowymi sankcjami wobec Moskwy i osłabieniem rubla. Wpłynie to bezpośrednio na wypłacalność rodzin tadżyckich i kurs tadżyckiego somoni. Brak konkretnej decyzji w kwestiach granicy z Biszkekiem w świetle ostatnich konfliktów sprawia, że sytuacja staje się wybuchowa, kiedy każda wewnętrzna kłótnia może ożywić starcia międzypaństwowe.
Jeśli chodzi o Afganistan, to wraz z nadejściem wiosny eksperci przewidują nowe starcia między grupami etnicznymi. Może to stworzyć nowy napływ uchodźców. Ponadto terytorium kraju jest potencjalną trampoliną dla radykalnych elementów, które zagrażają bezpieczeństwu państw regionu. Władze mogą być świadome tych zagrożeń, ale ich działania, zwłaszcza dotyczące siłowego rozwiązania kwestii społecznych, mogą mieć odwrotny skutek. Wskaźniki koniunktury mogą również służyć jako argument przemawiający za zagrożeniem dla stabilności.
Rozwój gospodarki i ograniczone zasoby
Według oficjalnych statystyk tadżycka gospodarka wzrosła o prawie 9 proc. w 2021 roku. Wielkość PKB kraju w 2021 roku wyniosła ponad 6 miliardów dolarów. Podczas gdy Bank Światowy przewidywał wzrost tylko o 3,5 proc. dla Tadżykistanu.
Oprócz powyższych problemów warto zwrócić również uwagę na drenaż mózgów, brak wykwalifikowanych specjalistów i wzrost cen podstawowych artykułów spożywczych (mąka, makaron, cukier, olej roślinny i warzywa), które składają się na dietę większości społeczeństwa.
Wyzwania te w równym stopniu dotyczą wszystkich państw świata, ale zwłaszcza tych, które nie mają do dyspozycji wystarczających zasobów, aby przeciwdziałać tym procesom. Tadżykistan należy do tej kategorii państw, więc skutki globalnych wyzwań dla niego mogą mieć poważniejsze konsekwencje.
W ciągu ostatniego roku inflacja w Tadżykistanie osiągnęła 7,5 proc. Ceny artykułów spożywczych wzrosły o 6,6 proc., artykułów nieżywnościowych o 6,9 proc, a usług o 11,5 proc. Uregulowanie sytuacji w GBAO wymaga dodatkowych kosztów z budżetu państwa – na utrzymanie oddelegowanych funkcjonariuszy bezpieczeństwa oraz utrzymanie gospodarki regionu.
Budżet samego regionu jest dotowany w 66 proc., a przez ograniczenia komunikacji, małe i średnie przedsiębiorstwa, branża turystyczna i system edukacji ponoszą poważne straty. Wszystko to zwiększa ryzyko narastania napięć społecznych nie tylko w samym regionie, ale także na poziomie krajowym. W związku z tym im dłużej utrzyma się napięta sytuacja w regionie, tym bardziej wzrośnie potencjał protestacyjny. Napięcia w GBAO nie pozwalają rządowi poświęcić wystarczającej uwagi i środków pokojowemu i skutecznemu rozwiązaniu innych palących wyzwań i problemów, od których zależy przyszłość kraju.
Walka o inwestycje zagraniczne i aktywa krajowe
Tadżykistan w 2022 roku będzie dalej kontynuować współpracę z wieloma państwami. Na pierwszym miejscu są Chiny, które sądząc po trendzie, są gotowe corocznie inwestować w Tadżykistanie nawet 300 mln dolarów. Na drugim miejscu jest Rosja ze swoimi militarnymi i politycznymi interesami w regionie, a na trzecim Stany Zjednoczone, UE, Turcja, Iran i inni gracze regionalni.
Tendencje koncentracji biznesu i bogactwa w rękach elity bliskiej władzy utrzymują się w wewnętrznej polityce gospodarczej Tadżykistanu. Bardzo ważne jest prowadzenie polityki dywersyfikacji i zaangażowania w biznes i gospodarkę wszystkich regionów oraz przedsiębiorców reprezentujących wszystkie warstwy i okręgi Tadżykistanu. To prawdopodobnie zmniejszy poziom napięć w społeczeństwie.
Wśród zadań, których rozwiązanie pozostaje niejasne, zalicza się budowę Rogun HPP, co wymaga rocznie 500 mln USD przez pięć lat i 2,5 mld USD na doprowadzenie projektu do końcowego etapu rozwoju w latach 2022-2026, brak jasnej strategii, programu inwestycyjnego, problemy z tworzeniem miejsc pracy, w których płace konkurowałyby z rosyjskimi, oraz niezdolność systemu edukacji do przygotowania specjalistów poszukiwanych na światowym rynku pracy. Według Państwowego Komitetu ds. Inwestycji i Zarządzania Mieniem Państwowym w 2021 roku napływ inwestycji zagranicznych do gospodarki Tadżykistanu wzrósł 1,7-krotnie. W szczególności wielkość inwestycji chińskich wyniosła 210 mln USD, tureckich – 25 mln USD, szwajcarskich – 21 mln USD, francuskich – 19 mln USD itd.
Władze Tadżykistanu w obliczu bieżących problemów gospodarczych i bezpieczeństwa coraz częściej stają się zakładnikami polityki Moskwy i Pekinu. Relacje z zachodnimi partnerami są mocno nadszarpnięte, aby móc polegać na dywersyfikacji przepływów inwestycyjnych. Kazaski precedens daje władzom Tadżykistanu nadzieję, że w przypadku zagrożenia skorzystania z pomocy Moskwy deficyt finansowy zostanie prawdopodobnie uzupełniony chińskimi zastrzykami. Taka pozycja w dłuższej perspektywie może jeszcze bardziej ograniczyć polityczne możliwości Duszanbe. Być może w warunkach szybkiego tranzytu władzy taki wybór będzie dla władz uzasadniony, ale bez realnych reform każda przyszła budowa władzy może być skazana na niepowodzenie.