Kraje Azji Centralnej doświadczają znacznego postępu gospodarczego, a handel w regionie wzrósł 2,5-krotnie w ciągu ostatniej dekady, osiągając prawie 11 miliardów dolarów. Łączny PKB Azji Centralnej wynosi 347 miliardów dolarów, co oznacza czterokrotny wzrost w ciągu ostatnich 20 lat, a liczba ludności wynosi 77 milionów, a od 2000 roku wzrosła 1,5 raza. Dane Organizacji Narodów Zjednoczonych przewidują roczny wzrost liczby ludności o 1,1 proc. do 2040 r., co sugeruje dalszą ekspansję gospodarczą wraz ze wzrostem liczby ludności w wieku produkcyjnym.

Gospodarki Azji Centralnej znacznie się od siebie różnią. PKB Kazachstanu odzwierciedla cechy osób o wyższym średnim dochodzie, w których dominują usługi i przemysł, podczas gdy Turkmenistan jest w dużym stopniu uzależniony od przemysłu ze względu na swoje zasoby mineralne. W Republice Kirgiskiej, Tadżykistanie i Uzbekistanie rolnictwo odgrywa większą rolę, typową dla gospodarek o niższych średnich dochodach.

PKB Kazachstanu wzrósł o 4 proc. od stycznia do września 2024 r., w porównaniu z 3,7 proc. na początku roku, głównie dzięki wzrostom w rolnictwie, budownictwie, transporcie i komunikacji. Sektor budowlany skorzystał na rozpoczęciu wsparcia dla inicjatyw mieszkaniowych dla powodzian. Nadwyżka handlowa wzrosła do 15,4 mld USD, co oznacza wzrost o 4 mld USD w porównaniu z rokiem ubiegłym, napędzana przez eksport energii i chemikaliów, podczas gdy import spadł o 5,6 proc. Obroty handlu zagranicznego kraju od stycznia do sierpnia wyniosły 91,7 mld USD, co oznacza spadek o 0,6 proc. w porównaniu z 2023 r. Eksport wzrósł o 3,3 proc. do 53,5 mld USD, podczas gdy import spadł o 5,6 proc. do 38,1 mld USD.

Wzrost PKB

PKB Uzbekistanu wzrósł w pierwszej połowie 2024 r. o 6,4 proc., wobec 5,6 proc. rok wcześniej. Dochody budżetowe wzrosły o 14 proc. do 113 bln sumów (8,8 mld USD), a wydatki sięgnęły 149,8 bln sumów (11,6 mld USD), co spowodowało deficyt budżetowy. Obroty handlowe Uzbekistanu wzrosły o 8,5 proc. do 31,8 mld USD, przy czym eksport wzrósł o 5,5 proc., a import o 10,6 proc. W Republice Kirgiskiej inwestycje wzrosły o 59,3 proc. od stycznia do sierpnia, koncentrując się na górnictwie, transporcie i energetyce. Wzrost PKB przyspieszył do 8,4 proc. od stycznia do września, napędzany przez silną aktywność konsumencką i inwestycje. Obroty handlowe wzrosły o 4,7 proc. od stycznia do lipca, ponieważ import z Chin wzrósł o 32,7 proc., podczas gdy eksport spadł z powodu zmniejszonej wysyłki do Rosji i Kazachstanu. Wymiana handlowa z krajami EUG stanowiła 30,6 proc. całkowitych obrotów, podczas gdy wymiana handlowa z krajami spoza EUG stanowiła 69,4 proc.

Gospodarka Tadżykistanu nadal rośnie, wspierana przez konsumpcję i eksport. Inflacja pozostaje poniżej celu Narodowego Banku, a ceny konsumpcyjne wzrosły w sierpniu tylko o 3,6 proc.. Od stycznia do sierpnia sprzedaż detaliczna wzrosła o 12,3 proc., podczas gdy usługi wzrosły o 12,7 proc., po wzroście odpowiednio o 14,3 proc. i 11,2 proc. w pierwszym półroczu. Wzrost płac, w tym podwyżki w sektorze publicznym od 1 lipca, oraz ciągły napływ przekazów pieniężnych wzmocniły handel i usługi. Eksport, głównie metali i tekstyliów, wzrósł o 45,5 proc.znacząco przyczyniając się do wzrostu PKB.

Deficyt handlowy wzrósł do 3,2 mld USD w ciągu pierwszych ośmiu miesięcy roku, w porównaniu z 2,8 mld USD w tym samym okresie w 2023 roku. Import wzrósł o 21,5 proc. do 4,5 mld USD w związku z rosnącym popytem krajowym, podczas gdy eksport wzrósł o 45,5 proc. do 1,3 mld USD, na czele z metalami szlachetnymi i nieszlachetnymi oraz tekstyliami.

Transgraniczny przepływ towarów

Rośnie wzajemna wymiana handlowa między narodami Azji Centralnej. W ciągu pierwszych ośmiu miesięcy eksport Kazachstanu do Republiki Kirgiskiej obejmował paliwa, ropę naftową i pochodne (141,7 mln USD), produkty naftowe (74,1 mln USD), napoje alkoholowe i bezalkoholowe (47 mln USD), napoje słodzone (42,8 mln USD), tytoń (36,8 mln USD), cygara (36,8 mln USD), metale żelazne (31,5 mln USD), sól i materiały budowlane (26,2 mln USD) koks i bitum (25 mln USD), reaktory i kotły jądrowe (23,4 mln USD), tworzywa sztuczne (22,9 mln USD), sprzęt transportu lądowego z wyłączeniem kolei (20,9 mln USD), produkty młynarskie (19 mln USD), mąka pszenna (18,4 mln USD) i węgiel (12,9 mln USD).

Głównym towarem eksportowym Republiki Kirgiskiej do Kazachstanu były przede wszystkim rudy, żużel i popiół; rudy i koncentraty metali szlachetnych; tworzywa sztuczne i opakowania z tworzyw sztucznych; i metale żelazne o wartości 31,5 mln USD. Pręty żelazne i ze stali niestopowej również przyniosły eksport 31,4 miliona dolarów, a odzież i akcesoria 11,7 miliona dolarów. Eksport produktów mlecznych, jaj i miodu wyniósł 22,7 mln USD, produkty zbożowe sięgnęły 16 mln USD, a chleb i ciastka dodały kolejne 14 mln USD. Oba kraje dążą do osiągnięcia wkrótce 2 miliardów dolarów we wzajemnej wymianie handlowej.

Wymiana handlowa Kazachstanu i Uzbekistanu od stycznia do sierpnia 2024 r. wyniosła 2,5 mld USD, co oznacza spadek o prawie 15 proc. w porównaniu z rokiem ubiegłym. Udział Uzbekistanu w całkowitej wymianie handlowej Kazachstanu spadł z 3,2 proc. do 2,7 proc. Produkty uzbeckiego przemysłu motoryzacyjnego, w tym pojazdy i części, miały największy udział (28,4 proc.) w imporcie, osiągając łączną wartość 215,9 mln USD. Na drugim miejscu znalazły się owoce i warzywa (132,2 mln USD), a pozostałe pozycje obejmują produkty metalurgiczne, towary przemysłu lekkiego, sprzęt AGD i tytoń.

W tym okresie Kazachstan wyeksportował do Uzbekistanu ponad 1,9 mln ton pszenicy i zbóż o łącznej wartości 370 mln dolarów. Produkty metalurgiczne stanowiły znaczną część eksportu, z metalami żelaznymi o wartości 319,9 mln USD oraz rudami i koncentratami metali nieżelaznych o wartości 66,3 mln USD. Kazachstan dostarczał także ropę naftową i produkty ropopochodne (65,1 mln USD) oraz artykuły spożywcze, takie jak mięso (70,2 mln USD), oleje roślinne (102,6 mln USD) i cukier (30 mln USD). Oba kraje pracują nad zwiększeniem wolumenu handlu do 10 miliardów dolarów.

Wymiana handlowa Kazachstanu i Tadżykistanu osiągnęła 780,7 mln USD w ciągu ośmiu miesięcy, przy czym eksport wyniósł 613,2 mln USD, a import 167,5 mln USD. Do głównych towarów eksportowanych z Kazachstanu należały pszenica, gaz ziemny, tlenki i wodorotlenki glinu, mąka pszenna, jęczmień, makarony i cyjanki. Import z Tadżykistanu obejmował rudy miedzi, i ołowiu, suszone owoce, różne orzechy, winogrona, cebulę, czosnek, morele, wiśnie, brzoskwinie, śliwki i wodę mineralną. Kazachstan i Tadżykistan postawiły sobie za cel zwiększenie wolumenu wymiany handlowej do 2 mld dolarów.

Wymiana handlowa między Kazachstanem a Turkmenistanem wzrosła czterokrotnie w ciągu ostatnich pięciu lat, osiągając 318,3 mln USD od stycznia do sierpnia tego roku, przy czym eksport wyniósł 186,4 mln USD, a import 131,9 mln USD. Do Turkmenistanu Kazachstan eksportuje się głównie zboże, mąkę, metale żelazne, rudy niemetaliczne i produkty ropopochodne. Import z Turkmenistanu obejmuje gaz ziemny, owoce cytrusowe, pomidory oraz produkty mineralne, chemiczne i tekstylne.

Perspektywy dla regionu

W ciągu ostatnich dwóch dekad Azja Centralna przekształciła się w znaczący region gospodarczy o istotnych wpływach politycznych. Jakość polityki gospodarczej poprawia się, pojawiają się obiecujące możliwości w handlu, inwestycjach, transporcie, handlu detalicznym, nieruchomościach i zielonej energii. Integracja regionu z gospodarką światową przyspiesza, a obroty handlu zagranicznego wzrosły ponad ośmiokrotnie.

Pomimo postępów w regionie pozostaje on podatny na wyzwania strukturalne, w tym brak dostępu do morza. Jest to wyzwanie geoekonomiczne, które zmusza kraje do ponoszenia wysokich kosztów transportu i logistyki. Brak ograniczeń w dostępie do morza hamuje wzrost gospodarczy i handel. Warto zwrócić uwagę na uzależnienie regionu od zasobów i ograniczony rozwój finansowy, co przyczynia się do zmienności PKB i ogranicza wzrost dochodów.

Zmiany klimatyczne i degradacja środowiska są palącymi problemami dla Azji Centralnej, z poważnymi zagrożeniami związanymi z degradacją gleby, nawadnianiem, przepływem wody i topnieniem lodowców. Prowadzi to do wzrostu temperatur i zanieczyszczenia środowiska. Głębsza współpraca będzie wymagała większego wysiłku i kompromisu między państwami regionu, aby rozwijać inicjatywy regionalne. Kluczem do zrównoważonego wzrostu będzie zachęcanie do inwestycji, usprawnianie korytarzy transportowych i tworzenie zintegrowanej przestrzeni gospodarczej. Wspólne wysiłki mogą wzmocnić infrastrukturę transportową, pobudzić handel, napędzać rozwój gospodarczy, tworzyć miejsca pracy i poprawiać standard życia w całym regionie.