Wizyta państwowa prezydenta Chin Xi Jinpinga w Kazachstanie oraz udział w 24. posiedzeniu Rady Szefów Państw Szanghajskiej Organizacji Współpracy (SCO) w dniach 2-4 lipca 2024 r. podkreśliły znaczenie Pekinu w regionie Azji Centralnej. Szczyt, na którym przyjęto Deklarację z Astany i zatwierdzono 25 dokumentów strategicznych dotyczących energetyki, bezpieczeństwa, handlu, finansów i bezpieczeństwa informacyjnego, podkreśla rosnące wpływy Chin w regionie kosztem Rosji. Pekin systematycznie wciąga region w swoją orbitę i oddala od tradycyjnej rosyjskiej strefy wpływów.

Z każdym zainstalowanym panelem słonecznym i turbiną wiatrową Chiny przyciągają te kraje na swoją orbitę, zabezpieczając import energii i pielęgnując bardziej korzystne sąsiedztwo.

Zaledwie dzień przed wizytą Xi w Kazachstanie opublikowano artykuł, w którym zwrócono uwagę na obiecujące perspektywy współpracy Chin i Azji Środkowej w zakresie zielonej energii. Wspomniano, że chińskie firmy, takie jak Goldwind Sci & Tech Co., Ltd., poczyniły znaczne inwestycje w regionie, a sam Goldwind zgromadził ponad 319 000 kilowatów mocy zainstalowanej energii wiatrowej w Kazachstanie, Uzbekistanie i innych krajach Azji Centralnej do końca pierwszego kwartału 2024 roku.

Rozwój chińskiej obecności w regionie

Firma planuje również inwestycje w lokalne zakłady produkcyjne turbin wiatrowych w Kazachstanie i Uzbekistanie, co jeszcze bardziej podkreśli obecność w regionie. W artykule wyjaśniono ponadto, w jaki sposób chińskie przedsiębiorstwa odegrały kluczową rolę w pomaganiu krajom Azji Centralnej w przejściu na produkcję niskoemisyjną, z farmami wiatrowymi, elektrowniami wodnymi i elektrowniami fotowoltaicznymi budowanymi w całym Kazachstanie. Szczyt Chiny-Azja Centralna, który odbył się w maju 2023 r., utorował już drogę do porozumień w sprawie zielonego rozwoju i współpracy w zakresie zmian klimatu, a wizyta Xi wykorzystała tę dynamikę, podpisując strategie współpracy energetycznej do 2030 r.

Chińskie inwestycje w energetykę odnawialną w Azji Centralnej można podzielić na dwie odrębne fazy. W latach 1990-2018 Chiny koncentrowały się przede wszystkim na dużych projektach hydroenergetycznych w regionie, wykorzystując swoją wiedzę i zasoby finansowe do rozwoju tego sektora. Jednak od 2018 r. nastąpił zauważalny zwrot w kierunku projektów słonecznych i wiatrowych. Transformacja ta charakteryzuje się zmianą struktury finansowania, przejściem z finansowania dłużnego na finansowanie kapitałowe, aby rozwiązać problemy związane ze zdolnością obsługi zadłużenia i poprawić rentowność projektów w regionie.

Region stojący energetyką

Głównymi czynnikami napędzającymi rosnące inwestycje Chin w energię odnawialną są dążenie Pekinu do zmniejszenia podatności łańcucha dostaw, w szczególności na zależność od importu LNG drogą morską, oraz dążenie do promowania „zielonego pasa i szlaku” w celu wzmocnienia swojego międzynarodowego wizerunku. Warto zauważyć, że podejście Chin do inwestycji w zieloną energię nie jest jednolite w Kazachstanie i Uzbekistanie. W Kazachstanie zaangażowanie chińskich firm w projekty związane z energią odnawialną odbywa się przede wszystkim na podstawie umów międzyrządowych. Z kolei rynek energii odnawialnej w Uzbekistanie jest bardziej konkurencyjny, a chińskie firmy wchodzą na rynek głównie w drodze przetargów.

W rezultacie chińskie firmy w Kazachstanie działają przede wszystkim jako deweloperzy projektów, podczas gdy w Uzbekistanie często uczestniczą jako wykonawcy (inżynierowie, zamówienia i budownictwo) lub dostawcy materiałów do produkcji ze względu na obecność innych międzynarodowych konkurentów, takich jak ACWA czy Masdar. Biorąc pod uwagę, że w 2022 r. Azja Centralna dostarczała ponad dwie trzecie chińskiego importu gazu rurociągowego, nie jest zaskoczeniem, że Pekin coraz częściej postrzega ten region przede wszystkim przez pryzmat energii.

Sieć gazociągów Azja Centralna-Chiny – składająca się z linii A, B i C – ma łączną przepustowość 55 mld metrów sześciennych rocznie, transportując gaz ziemny z Turkmenistanu, Uzbekistanu i Kazachstanu do chińskiego regionu Sinciang. O rosnącym uzależnieniu Chin od energetyki z Azji Centralnej świadczą również starania o przyspieszenie budowy linii D, co zwiększyłoby łączną przepustowość sieci do 85 mld m3. Ponieważ Chiny nadal priorytetowo traktują bezpieczeństwo energetyczne w regionie, rola Azji Centralnej w zaspokajaniu ich potrzeb energetycznych może stać się jeszcze ważniejsza w nadchodzących latach.

Liczby mówią same za siebie

W ten sposób Pekin stopniowo wciąga region w swoją orbitę i oddala go od tradycyjnej rosyjskiej strefy wpływów. W krajach takich jak Uzbekistan nastąpiła wyraźna zmiana w krajobrazie gospodarczym, gdzie chińskie pojazdy takich marek jak BYD i Geely coraz częściej zastępują na drogach rosyjskie Łady. Ponadto chińskie inwestycje odciągają młodych pracowników z regionu od Rosji. Liczby mówią same za siebie. Chiński eksport do Kirgistanu wzrósł z 7,5 mld USD w 2021 r. do prawie 20 mld USD w 2023 r., przy czym znaczna część tych towarów trafiła do Rosji. W Kazachstanie Chiny odpowiadały za 21,3 proc. całkowitego handlu zagranicznego kraju w 2023 r., przewyższając udział Rosji wynoszący 18,6 proc.

Ponadto podczas wizyty prezydenta Kazachstanu Kasyma-Żomarta Tokajewa w Pekinie w październiku 2023 r. chińskie i kazachskie firmy podpisały 30 dokumentów handlowych o wartości 16,54 mld USD w ropie, infrastrukturze transportowej, liniach kredytowych, handlu i pojazdach elektrycznych. Rosnąca siła gospodarcza Chin w regionie to nie tylko wielkość handlu. Inicjatywa Pasa i Szlaku uczyniła z Kazachstanu węzeł infrastrukturalny dla Eurazji, łączący Chiny z Europą.

Konsolidacja wpływów Chin w regionie nie jest jednak pozbawiona wyzwań. Lokalny opór wobec chińskiej dominacji, konkurencja ze strony innych mocarstw, takich jak UE i państwa Zatoki Perskiej, oraz konieczność poruszania się w złożonej dynamice regionalnej stanowią potencjalne przeszkody. Dodatkowo ożywienie współzależności energetycznej państw Azji Centralnej, czego dowodem jest planowane ponowne przyłączenie Tadżykistanu do Centralnoazjatyckiego Zintegrowanego Systemu Elektroenergetycznego, może wprowadzić nową dynamikę współpracy regionalnej.