W latach istnienia ZSRR system polityczny społeczeństwa radzieckiego angażował personel wojskowy w życie polityczne, organizował interakcję armii z instytucjami władzy. Interakcję tę zorganizowały organy wojskowo-polityczne, organizacje KPZR i Komsomołu.

Potężnymi instytucjami politycznymi są armie Chin i Pakistanu. W tych krajach armia rozwinęła się historycznie jako autorytatywna instytucja narodowa o ogromnej wadze politycznej i wpływach w państwie i społeczeństwie. Wojsko Chin i Pakistanu wyznacza nie tylko podstawowe zasady w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa, ale także priorytety polityki zagranicznej.

Ewolucja armii w tadżyckim systemie politycznym

Instytucja Armii Tadżykistanu powstawała od chwili uzyskania niepodległości przy braku własnych formacji wojskowych, samodzielnego doświadczenia w rozwoju wojskowym, specjalistów, z wyjątkiem niewielkiej liczby regularnych tadżyckich oficerów Armii Radzieckiej.

Bazę kadrową sił zbrojnych w pierwszych latach niepodległości i na początku konfliktu cywilnego tworzyli bojownicy Frontu Ludowego, komuniści, działacze bezpartyjni i inne siły wspierające świecki, konstytucyjny rząd. Konsolidację wojskową rozpoczęto od zjednoczenia poszczególnych oddziałów rebeliantów i milicji Frontu Ludowego w regularne jednostki Armii Narodowej.

Po zakończeniu wojny domowej, zgodnie z umową, do służby w sztabach formacji wojskowych i stanach pododdziałów trafiło kilka tysięcy byłych dowódców polowych Zjednoczonej Opozycji Tadżyckiej. Przywódcy kraju wykorzystali mechanizmy prawne, aby odpolitycznić armię jako narzędzie władzy państwa, a nie wewnętrznie skonfliktowaną siłę zbrojną uczestniczącą lub wpływającą na wynik walki o władzę.

Armia Tadżykistanu została wyłączona spod zarządzania społeczeństwem, jej funkcje skupiały się na ochronie kraju przed niebezpieczeństwem militarnym. W tych warunkach stopniowo tworzyła się elita wojskowa składająca się ze starszych oficerów, którzy studiowali w akademiach wojskowych Rosji i stali się rdzeniem nowego instytutu wojskowego. W ostatnich latach, w ramach wielowektorowej polityki zagranicznej, tadżyccy oficerowie i podchorążowie kształcili się w akademiach wojskowych Azerbejdżanu, Kazachstanu, Indii, Chin, Pakistanu, Czech i innych krajów.

Zakłócenia kadrowe są również zauważalne w funkcjonowaniu administracji wojskowej. Trudne relacje regionalno-klanowe w Tadżykistanie nie mogą nie wpłynąć na efektywność funkcjonowania armii. Błędy w polityce personalnej doprowadziły do ​​szeregu zbrojnych buntów. Kierownictwu Ministerstwa Obrony Tadżykistanu przez wiele lat nie udało się podnieść poziomu dyscypliny, uporządkować sprawy z myślą o dobru żołnierzy. W treningu mobilizacyjnym zaczęły zachodzić pewne pozytywne zmiany. 22 lipca 2021 r. po raz pierwszy w historii Tadżykistanu na rozkaz prezydenta Emomali Rahmona cały personel wojskowy, a także obywatele, którzy znaleźli się w rezerwie mobilizacyjnej (w sumie 230 tys. osób) zostali wezwani do przeprowadzenia ćwiczeń wojskowych.

W realiach Tadżykistanu trudno przypisać armii charakter instytucji politycznej, czyli struktury, w której podejmowane są decyzje polityczne. Obecny status instytucjonalny armii nie rości sobie prawa do znaczącej pozycji wśród systemowych instytucji politycznych. W przeciwieństwie do Chin i Pakistanu, armia Tadżykistanu nie ma takiej wagi politycznej i autorytetu w społeczeństwie. Armia Tadżykistanu ma przed sobą wyłącznie zadania militarne, jej wewnętrzne uczestnictwo polityczne ogranicza się do tłumienia buntów.

Skuteczność instytucji armii Tadżykistanu jest wystarczająca jako instrument polityki wewnętrznej, ale nie jako narzędzie współczesnej wojny. Jej rozwój jest możliwy w ścisłej współpracy z partnerami zagranicznymi.