11 maja w chińskim mieście Xian, zwanym „kolebką” Wielkiego Jedwabnego Szlaku, odbyło się spotkanie ministrów spraw zagranicznych pięciu krajów Azji Centralnej i Chin. To pierwsze spotkanie w tym formacie. Oddzielne rozmowy przeprowadzili dyplomaci Chin i Kirgistanu.

W wyniku rozmów podpisano program stosunków dwustronnych na lata 2022-2023. Ostatnio odnotowano spadek wymiany handlowej między Chinami a Kirgistanem. Porozumienie mówi o ociepleniu stosunków między krajami.

Nie będzie żadnych dodatkowych opłat za zadłużenie zewnętrzne. Chiny na wsparcie gospodarki Kirgistanu udzielą dotacji w wysokości 54 mln USD. Pekin nie zamierza też pobierać dodatkowych opłat za opóźnienia w spłacie zadłużenia zagranicznego Kirgistanu. Należy pamiętać, że prawie połowa zadłużenia zewnętrznego Kirgistanu (1 miliard 782 milionów USD) przypada na Chiny. Z powodu pandemii oficjalny Biszkek trzykrotnie zwracał się do Pekinu o odroczenie spłaty kredytu.

Dług oraz szczepionki na COVID-19

Kwestię tę poruszył były prezydent Sooronbaj Dżeenbekow podczas rozmów telefonicznych z prezydentem Chin Xi Jinpingiem. We wrześniu ubiegłego roku chiński minister spraw zagranicznych Wang Yi odwiedził Biszkek, a Dżeenbekow po raz drugi zwrócił się do Chin w sprawie spłaty zadłużenia. Później strona chińska zgodziła się zawiesić płatności, ale ostrzegła o naliczeniu odsetek w wysokości 35 mln USD. Ministerstwo Finansów poinformowało wówczas, że trwają negocjacje z Chinami i nie zapadła jeszcze ostateczna decyzja w sprawie stóp procentowych.

Zawieszenie spłaty zadłużenia i odmowa naliczenia od nich odsetek świadczy o dobrym stosunku Chin do nowego rządu w Kirgistanie. Po zmianach w Kirgistanie stosunki z Chinami były niejasne. Chociaż oficjalnie ogłoszono wsparcie, granice zostały faktycznie zamknięte, a pomoc zawieszona. Na co wskazują wyniki tych spotkań? Chiny wspierają zmiany w Kirgistanie i zaakceptowały nowy rząd w Biszkeku. Strona chińska przekaże również drugą partię szczepionki na koronawirusa. Tym samym Kirgistan otrzyma 150 tysięcy dawek. Przypomnijmy, że pierwsza partia została dostarczona do kraju 19 marca, a 29 marca rozpoczęło się szczepienie populacji.

Na bilateralnym spotkaniu ministrów spraw zagranicznych poruszono kwestie, o których mowa w oficjalnym oświadczeniu Ministerstwa Spraw Zagranicznych Kirgistanu. Dużo uwagi poświęcono dalszemu rozszerzaniu eksportu produktów rolnych z Republiki Kirgiskiej do ChRL, optymalizacji działania punktów kontrolnych Torugart i Irkeshtam, zwiększeniu obrotów handlowych, realizacji projektów grantowych w Kirgistanie, budowie linii kolejowej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan, uregulowaniu długu państwa Republiki Kirgiskiej wobec ChRL, przyciąganiu ukierunkowanych chińskich inwestycji w gospodarkę Kirgistanu oraz promowaniu wspólnych projektów infrastrukturalnych w ramach Inicjatywy Pasa i Szlaku.

Spadek obrotów

Na spotkaniu Rusłana Kazakbajewa z Wang Yi strona chińska wyraziła zainteresowanie zwiększeniem eksportu ekologicznie czystych produktów rolnych z Kirgistanu, w tym dodatkowo ziemniaków, fasoli, rzepaku i winogron. Podjęte zostaną dalsze wysiłki w celu optymalizacji działania punktów kontrolnych Torugart i Irkeshtam w celu zwiększenia ich przepustowości. Od początku tego roku gospodarka Kirgistanu spadła o 9,4 proc. Zmniejszyły się wskaźniki produkcji, budownictwa, handlu i innych gałęzi przemysłu. W wyniku pandemii koronawirusa import Chin do Kirgistanu w 2020 roku zmniejszył się o 57,5 proc. Wielkość transportu ładunków zmniejszyła się dziesięciokrotnie.

Stosunki handlowe i gospodarcze Kirgistanu z Chinami zaczęły się pogarszać jeszcze przed pandemią. Napływ inwestycji bezpośrednich i inwestycji na poziomie państwa zaczął spadać. Pandemia zaostrzyła to w wymiernym stopniu. W ostatnich latach zdarzały się momenty, które ingerowały w stosunki kirgisko-chińskie. W ostatnim czasie stosunki handlowe i gospodarcze między Kirgistanem a Chinami zaczęły się pogarszać. Na przykład w 2018 roku inwestycje z Chin zmniejszyły się o połowę. Jeśli w 2017 roku wyniosły około 300 milionów USD, to w 2018 roku wyniosły nieco ponad 100 milionów USD.

Kolej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan

Na spotkaniu kirgisko-chińskim ponownie omówiono inicjatywę sprzed 20 lat – budowę linii kolejowej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. Zastępca Jogorku Kenesh (parlament Kirgiski) Kanybek Imanaliev zaznaczył, że Chiny są gotowe do poprawy stosunków handlowych i gospodarczych z Kirgistanem. Jest przekonany, że realizacja tak dużego projektu, jakim jest budowa kolei, zależy od woli politycznej władz Kirgistanu. ,,Pomiędzy Chinami a Kirgistanem nie ma problemów politycznych. Granice zostały ustalone, w polityce wewnętrznej Chiny przestrzegają zasad przeciwdziałania separatyzmowi i terroryzmowi. Kirgistan ich wspiera. W Chinach o wszystkim decyduje się na wysokim poziomie. Wiem, że ocieplenie stosunków wobec Kirgistanu to decyzja rządu w Pekinie” – stwierdził Imanaliev.

Chiny zrobiły pierwszy krok. Teraz kolej na kirgiski rząd. ,,Dopóki nie rozwiążemy trzech problemów, nie będzie rozwoju gospodarczego. Konieczne jest wykorzenienie korupcji, przeprowadzenie liberalnych reform i budowa kolei Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. Będzie dobrze, jeśli będziemy budować jak najszybciej. W przyszłości ta droga nie powinna być własnością żadnego mocarstwa. Wszystkie strony muszą uczestniczyć w budowie, aby miała ona charakter międzynarodowy. Jeśli uda nam się zbudować tę drogę, Kirgistan zrobi skok w rozwoju o 10 proc.” – uważa zastępca szefa parlamentu Kirgistanu.

Opóźnienie w budowie linii kolejowej oficjalnie tłumaczy się tym, że strony nie mogą dojść do porozumienia co do szerokości toru i jej kierunku. Służba prasowa Ministerstwa Transportu i Komunikacji poinformowała, że ​​trwają negocjacje w sprawie linii kolejowej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. Już 19 września 2020 r. były prezydent Sooronbai Dżeenbekow w wywiadzie dla radia Birinchi zwrócił uwagę na gotowość Rosji do wzięcia udziału w tym projekcie.

Jednak można domniemywać, że niektóre kraje są zainteresowane niewykonaniem projektu. Niektóre sąsiednie kraje, które nazywają się partnerami Kirgistanu, nie są zainteresowane rozwojem kraju i podejmują różne próby przeciwko budowie drogi. A dziś nadal zniechęcają. 5 maja prezydent Sadyr Żaparow podpisał nowy projekt konstytucji. W swoim przesłaniu do ludzi poruszył też kwestię kolei Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. „Potencjał tranzytowy kraju jest słabo rozwinięty ze względu na brak zintegrowanego kolejowego systemu komunikacji międzynarodowej przez terytorium kraju. Dlatego w ramach projektu Jeden pas – jedna droga planowana jest budowa linii kolejowej Chiny-Kirgistan-Uzbekistan. Przyspieszymy realizację tego projektu” – powiedział wtedy szef państwa.

Połączenia kolejowe przyczyniły się do tego, że handel między Kazachstanem a Chinami nie spadł. Kazachstan robi z tego dobry użytek. Podczas pandemii cała Azja Centralna, w tym Kirgistan, otrzymywała towary przez Kazachstan. To po raz kolejny dowiodło potrzeby budowy kolei. Mimo nowych porozumień są też tacy, którzy boją się stosunków kirgisko-chińskich. Wiadomo, że wcześniej wśród Kirgizów wyrażano negatywne opinie o Chinach.

Chiny to największy sąsiad Kirgistanu. Jako małe państwo przyszłe stosunki z dużymi krajami można budować tylko poprzez dyplomację. Ogólnie Chiny to kraj żyjący zgodnie z filozofią Konfucjusza. Nie używa metod politycznych do dominacji. Swoją zagraniczną strategię polityczną buduje tylko z tymi krajami, z którymi znalazł wspólny język kulturowy. W ramach tej koncepcji Kirgistan powinien prowadzić dyplomację i przyjąć strategię na szczeblu państwowym oraz wzmocnić stosunki gospodarcze. Trzymać się z dala od polityki. Prezydent Sadyr Żaparow złoży najbliższą wizytę zagraniczną w Chinach, jednak dokładna data wyjazdu nie została jeszcze ogłoszona.

Format Azja Środkowa-Chiny

Minister spraw zagranicznych Chin Wang Yi spotkał się w Xianie ze swoimi odpowiednikami z Kazachstanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, Tadżykistanu i Turkmenistanu. Po raz pierwszy szefowie departamentów sześciu krajów przeprowadzili rozmowy w formacie „Azja Centralna-Chiny”.

Spotkania ministerialne w lipcu zeszłego roku odbyły się online w związku z pandemią koronawirusa. „Mam nadzieję, że podczas naszego pierwszego spotkania pokazaliśmy społeczności globalnej wiarę, że możemy wspólnie stawić czoła pandemii i że pragniemy współpracować na rzecz wspólnego rozwoju” – powiedział Wang Yi.

Według oficjalnych danych chińskiego MSZ, w trakcie negocjacji Wang Yi zaproponował wspólne zmierzenie się z pandemią, zbudowanie pilotażowej strefy ekonomicznej, wzmocnienie współpracy na korytarzu transportowym w Eurazji, zapewnienie stabilności w regionie oraz opracowanie wspólnej mapy rozwoju. Chińskie media państwowe napisały, że Wang Yi wezwał ministrów Azji Centralnej do nowej współpracy regionalnej specyficznej dla tego regionu.

To oznacza, że Pekin jasno dał do zrozumienia w formacie Azja Centralna-Chiny, że ChRL zamierza współpracować z regionem bez niczyjej ingerencji. Chiny pokazały swoją niezależność przed innymi dużymi siłami i swoje znaczenie w regionie. Chiny mają bliskie relacje z każdym krajem Azji Centralnej. A dzięki formatowi Azja Centralna-Chiny Pekin pokazał, jakim niezależnym i ważnym graczem w regionie.

Chiny mają bliskie stosunki handlowe i gospodarcze z pięcioma krajami Azji Centralnej. Ponadto odpowiadają za większość zadłużenia zewnętrznego Kirgistanu i Tadżykistanu. Duże projekty infrastrukturalne dotyczące budowy gazociągów i kolei są powiązane z chińskim programem Pasa i Szlaku. Wielu ekspertów nieustannie przypomina o obawach związanych z rosnącym uzależnieniem gospodarki Azji Centralnej od Chin i możliwymi tego konsekwencjami. Sytuację potwierdziło zamknięcie granic w trakcie pandemii.

Aspekt militarny

Pekin staje się głównym graczem w Azji Centralnej nie tylko pod względem gospodarczym, ale także w dziedzinie bezpieczeństwa i sił zbrojnych. Kiedyś uważano, że Chiny są widoczne w Azji Centralnej tylko przez gospodarkę, podczas gdy Rosja ze względu na swoje historyczne powiązania decyduje o innych sprawach. Możemy zaobserwować w ostatnim czasie, że Rosja znów zaczęła zwracać uwagę na kwestie gospodarcze, a kwestie bezpieczeństwa stają się coraz bardziej ważne dla Chin. Widać to w wielu miejscach. Chiny mają bazę wojskową w Tadżykistanie.

Tymczasem wśród ludności regionu Azji Centralnej pojawiają się obawy związane z projektami i polityką Chin. Wiadomo, że w ostatnich latach w Kazachstanie i Kirgistanie odbywały się wiece przeciwko chińskim przedsiębiorstwom. W ubiegłym roku w zamieszkach przeciwko tadżycko-chińskiej kompanii górniczej w Tadżykistanie zginął obywatel Chin. W Kazachstanie od czasu do czasu dochodzi do działań przeciwko Chinom – z powodu łamania praw etnicznych Kazachów w Xinjiangu.

W wyniku spotkania w mieście Xian przyjęto memorandum w sprawie stworzenia formatu spotkań ministrów spraw zagranicznych „Azja Centralna – Chiny”, w sprawie rozwoju współpracy międzyregionalnej w Afganistanie i współpracy w zwalczaniu COVID-19.