Mijający rok nie był wcale zły dla Tadżykistanu. Na tle globalnej niestabilności i zjawisk kryzysowych w gospodarce światowej republika wykazała się pewną stabilnością, co doceniają eksperci Banku Światowego i Azjatyckiego Banku Rozwoju, którzy w najnowszym badaniu rozwoju Azji poprawili prognozę wzrostu gospodarczego Tadżykistanu do 6,5 proc. w 2023 r. i 7 proc. w 2024 r. (w kwietniowym raporcie prognozowane wartości wynosiły odpowiednio 5,5 proc. na 2023 r. i 6,5 proc. na 2024 r.).

Tadżykistan został również uznany za jeden z najbezpieczniejszych krajów na świecie dla biznesu – wynika z najnowszego raportu amerykańskiego Instytutu Opinii Publicznej Gallup, który w tym rankingu wyprzedza zamożną Finlandię, Islandię i Singapur.

Po bliższym przyjrzeniu się nie wszystko wygląda jednak tak kolorowo. Wszystkie opóźnione ryzyka i przyszłe zagrożenia pozostały na swoim miejscu. Nie zniknęła niezadowalająca sytuacja na rynku pracy oraz wysoki poziom zadłużenia w strategicznych sektorach gospodarki narodowej. Tradycyjnie, głównymi motorami rozwoju w tym roku były fundusze największych finansowych instytucji kredytowych oraz rosyjski rynek pracy.

Zadłużenie w Chinach i pomoc zagranicznych instytucji

W 2023 roku Chiny utrzymały pozycję głównego inwestora w gospodarce Tadżykistanu, a głównym wierzycielem Duszanbe pozostaje chiński Exim Bank, wobec którego dług Duszanbe przekracza już miliard dolarów. W maju tego roku osiągnięto porozumienie z Azjatyckim Bankiem Inwestycji Infrastrukturalnych w sprawie przeznaczenia 500 mln USD na dokończenie budowy elektrowni wodnej Rogun, która ma kluczowe znaczenie dla kraju. Opracowywana jest kwestia chińskiego wsparcia kredytowego dla odbudowy jednego z największych przedsiębiorstw, jakim jest huta aluminium Talco.

Według oficjalnych statystyk na początku 2023 r. kwota zadłużenia zagranicznego Tadżykistanu wynosiła 3,2 mld dolarów. Do tej pory przy pomocy zagranicznych instytucji finansowych – Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Islamskiego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju – w kraju realizowanych jest około 45 projektów, projektowanych średnio na 5-6 lat, wpływających na strategiczne obszary gospodarki narodowej: energetykę wodną, zaopatrzenie w wodę, infrastrukturę transportu drogowego, opiekę zdrowotną, rolnictwo, likwidację skutków klęsk żywiołowych.

Warto zauważyć, że większość chińskich inwestycji idzie na zagospodarowanie złóż mineralnych. Z reguły realizują ją specjalnie utworzone spółki joint venture z absolutną przewagą nie tylko chińskiego kapitału finansowego, ale także siły roboczej z ChRL. Jak pokazują doświadczenia innych państw otrzymujących dotacje w zamian za zasoby, strona chińska również woli samodzielnie zapewnić bezpieczeństwo takim przedsięwzięciom, faktycznie rozmieszczając własne jednostki zbrojne za granicą.

Zachodnia obecność w regionie

Obywatele Tadżykistanu, którzy nie są poszukiwani na krajowym rynku pracy, są zmuszeni do uzupełniania dużej armii migrantów zarobkowych. Według oficjalnych statystyk ponad jedną trzecią PKB Tadżykistanu stanowią przekazy pieniężne z zagranicy, głównie z Federacji Rosyjskiej. W jaki sposób i czym kraj zamierza spłacić swoich hojnych wierzycieli, gdy nadejdzie czas, zmuszając co roku setki tysięcy ludzi z najsprawniejszej populacji do wyjazdu? Oddać terytoria po raz kolejny, jak to już miało miejsce w 2011 roku?

Pytanie o sens i liczenie na kraje zachodnie, które niestrudzenie obiecują hojne inwestycje. W ostatnim czasie wiele takich obietnic padło na szczytach Azja Centralna + Stany Zjednoczone, UE-Azja Centralna, na forum prezydentów Azji Centralnej i kanclerza Niemiec oraz innych wydarzeń na szczeblu ministerialnym i resortowym. Jednak w wyniku licznych rozmów i konsultacji nie zawarto ani jednej istotnej umowy inwestycyjnej, która rozwiązałaby przynajmniej jeden z całego kompleksu problemów, z jakimi boryka się republika.

Z drugiej strony USAID ogłosił gotowość przeznaczenia 500 mln USD dla Tadżykistanu na stworzenie „bardziej zrównoważonego środowiska informacyjnego, większej otwartości na różne opinie wśród młodych ludzi i dorosłych, co doprowadzi do bardziej aktywnego uczestnictwa obywatelskiego”. 1 września Duszanbe odwiedziła wiceszefowa USAID ds. Azji Anjali Kaur. Według niej celem jest rozwój amerykańsko-tadżyckiego partnerstwa i potwierdzenie zaangażowania rządu USA w inkluzywny wzrost gospodarczy, bezpieczeństwo żywnościowe, walkę ze zmianami klimatycznymi i zapewnienie zrównoważonych społeczeństw w kraju.

Nie należy zapominać o apetytach państw zachodnich na terytorium Tadżykistanu jako potencjalną trampolinę dla amerykańskich i europejskich regionalnych punktów kontroli powietrznej i kosmicznej, korytarzy transportowych z Chin do Azji Centralnej i Europy. Bliskość Afganistanu, gdzie wciąż działają resztki międzynarodowych organizacji terrorystycznych, sprawia, że republika w oczach Stanów Zjednoczonych i ich sojuszników staje się obiecującą platformą realizacji polityki. Duszanbe będzie w stanie mądrze rozporządzać istniejącymi możliwościami i ożywić krajową gospodarkę, równoważąc udział inwestycji zagranicznych i własne możliwości. Co więcej, potencjał takiego optymistycznego scenariusza wciąż istnieje.

Zwiększa się obecność Rosji w Tadżykistanie

Współpraca Tadżykistanu i Rosji rozwija się. W 2022 r. obroty wzajemnej wymiany handlowej wykazały rekordowe wartości, przekraczając dane za 2021 r. o prawie 25 proc. Moskwa pozostaje głównym dostawcą produktów naftowych, żywności, produktów chemicznych, drewna, metali żelaznych i przemysłu maszynowego. Jednocześnie, zdaniem większości ekspertów branżowych, wciąż istnieją możliwości rozszerzenia współpracy w takich obszarach jak energetyka, modernizacja oraz tworzenie infrastruktury dystrybucyjnej i przesyłowej energii elektrycznej.

Według Ministerstwa Zdrowia i Ochrony Socjalnej Tadżykistanu programy żywieniowe wdrożone w kraju przez ONZ przy wsparciu finansowym Federacji Rosyjskiej znacznie poprawiły wskaźniki zdrowotne dzieci w wieku szkolnym. Według Ambasady Rosji w Tadżykistanie do końca roku łączny wolumen pomocy żywnościowej dostarczonej przez stronę rosyjską w 2023 r. wyniesie 4,5 tys. ton. Ponad 30 proc. PKB Tadżykistanu pochodzi z przekazów pieniężnych od migrantów zarobkowych zatrudnionych w Rosji.

Jak pokazują statystyki, rosyjski rynek i otoczenie społeczno-edukacyjne zapewniają imigrantom z krajów Azji Centralnej efektywną mobilność społeczną z możliwością pracy zarobkowej. Jednak ze względu na uczciwość należy dokonać zastrzeżenia. Dostęp do rynku usług edukacyjnych jest znacznie bardziej dostępny dla obywateli państw członkowskich EUG, dlatego Tadżycy w tym przypadku zajmują mniej uprzywilejowaną pozycję niż mieszkańcy Kirgistanu i Kazachstanu. Głównym gwarantem bezpieczeństwa Tadżykistanu w obliczu potencjalnego zagrożenia ze strony Afganistanu od dziesięcioleci jest rosyjska baza wojskowa i członkostwo w OUBZ.