W Kirgistanie uczczono rocznicę ostatniego konfliktu na granicy kirgisko-tadżyckiej, a na porządku dziennym ponownie znalazła się kwestia doprecyzowania granicy między obydwoma krajami.

Władze obu krajów wyraziły zainteresowanie pokojowym rozwiązaniem tych działań.

Spotkanie prezydentów, oświadczenie Tajszewa

W połowie września prezydent Kirgistanu Sadyr Żaparow i przywódca Tadżykistanu Emomali Rahmon spotkali się na szczycie przywódców Azji Centralnej i omówili bieżące kwestie współpracy, w tym wytyczenie granicy kirgisko-tadżyckiej.

Po spotkaniu Sekretarz Rady Bezpieczeństwa Kirgistanu Marat Imankułow powiedział, że zmiany mogą nastąpić w najbliższych tygodniach. „Mamy wolę polityczną, aby wszystko szybko rozwiązać i staramy się to zrobić. W związku z tym prezydent Żaparow przedstawił swoje zalecenia. Od tego czasu komisje rządowe spotkały się dwukrotnie. Jednak nadal nie ma znaczącego postępu. Teraz, po rozmowach obu prezydentów, jest nadzieja, że ​​ta kwestia zostanie posunięta do przodu.” – powiedział Imankułow.

15 września w Batken odbyły się uroczystości upamiętniające poległych rok temu w konflikcie na granicy kirgisko-tadżyckiej. Szef Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego Kirgistanu Kamczybek Tajszew zauważył, że stronie kirgiskiej zależy na pokojowym i dyplomatycznym rozwiązaniu tej granicy. Powiedział, że jeśli Tadżykistan nie zrzeknie się części swoich roszczeń granicznych, Kirgistan będzie miał możliwość legalnego wystąpienia z roszczeniem wobec sąsiedniego państwa w oparciu o dokumenty historyczne.

Bitwa na archiwalne mapy

„Do tej pory nasz sąsiad Tadżykistan wysuwał wobec nas roszczenia terytorialne. Zawsze odpowiadaliśmy mu, że nie należy zgłaszać roszczeń terytorialnych. Niedawno znaleźliśmy nowe dokumenty. Z tych dokumentów wiemy, że wiele części naszego kraju zostało przeniesionych do Tadżykistanu. Możemy to wyjaśnić dokumentami prawnymi i historycznymi. Jeśli państwo sąsiednie nie zrzeknie się roszczeń terytorialnych, wówczas zgodnie z prawem wystąpimy z roszczeniami terytorialnymi.” – powiedział Tajszew.

Nie podał konkretnych informacji na temat roszczeń Tadżykistanu. Nie opisał nowo odkrytych materiałów ani miejsc, w których twierdzono, że zostały przeniesione na stronę tadżycką. Specjalny przedstawiciel Gabinetu Ministrów ds. delimitacji i demarkacji Nazirbek Borubajew potwierdził słowa Tajszewa i powiedział, że dokumenty, o których wspomniał, zostały zaczerpnięte z archiwów. „Czy strona tadżycka nie wysuwa błędnych twierdzeń? Nie podano, o jakich miejscach mowa. To utrudnia postęp negocjacji.”

Wygląda na to, że prace nad wyjaśnieniem granicy nabierają tempa

Granica między obydwoma krajami liczy łącznie 972 km, prace nad jej wyjaśnieniem rozpoczęły się w 2002 roku. 17 kwietnia 2022 roku prezydenci obu krajów potwierdzili, że istnieje wspólne zdanie w sprawie 664 kilometrów. Obecnie trwają prace nad oczyszczeniem około 300 kilometrów, w większości obszarów zamieszkałych i uprawnych.

Imankułow wyjaśnił, że przy ustalaniu granicy władze Kirgistanu opierają się na Deklaracji z Ałmaty przyjętej w grudniu 1991 r. Po rozpadzie Związku Radzieckiego państwa staną się właścicielami ziem, które wówczas zajmowały. Na tej podstawie Kirgistan zauważył, że „zamierza prawnie wyjaśnić” te sekcje.

Generał Tokon Mamytow, były szef służby granicznej, pozytywnie ocenił negocjacje międzyrządowe w sprawie określenia granicy i wyraził opinię, że proces ten postępuje szybko. „Jeśli sprawy będą toczyć się w takim tempie, granica kirgisko-tadżycka zostanie wytyczona przed nowym rokiem. Jeśli komisja ją przygotuje, przekaże rządowi, a on to przedstawi, następnie parlament ją ratyfikuje po nowym roku.” – powiedział Mamytow.

Po konflikcie granicznym w kwietniu-maju 2021 r. Kirgistan jednostronnie zamknął granicę z Tadżykistanem do czasu zakończenia prac wyjaśniających. Od tego czasu loty graniczne i handel zostały zawieszone.

Wcześniej media informowały, że osiągnięto porozumienie ze stroną kirgiską w sprawie otwarcia zamkniętych od prawie dwóch lat punktów kontrolnych, w odniesieniu do szefa tadżyckiego obwodu Sogd Rajobboja Ahmadzody. Później temu zaprzeczyła reprezentacja prezydenta Kirgistanu w obwodzie batkenskim. Władze Kirgistanu zamierzają otworzyć granicę między obydwoma krajami dopiero po zakończeniu prac delimitacyjnych i demarkacyjnych.

Kiedy pod koniec roku Sadyr Żaparow odwiedził Batken, wyraził zamiar zakończenia prac związanych z klarowaniem granic do maja 2023 r. W kwietniu tego roku mówił, że prace w tym zakresie postępują powoli, a strony nie osiągnęły wspólnego stanowiska w sprawie mapy. Tadżykistan zaproponował w nim rozwiązanie niektórych odcinków mapą z 1924 r., stwierdzając, że jest to „nieprawidłowe z prawnego i moralnego punktu widzenia, a stronę kirgiską należy wyjaśnić mapą z 1958 r.”. Przedstawiciele władz tadżyckich stwierdzili, że granicę należy ustalić na podstawie mapy z lat 1924-1927.

Odpowiedź tadżyckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych

Ministerstwo Spraw Zagranicznych Tadżykistanu opublikowało informację 16 września 2023 r. po oświadczeniu Tajszewa w sprawie granicy. Do Ministerstwa Spraw Zagranicznych zaproszony został ambasador Kirgistanu w Tadżykistanie Erlan Abduldajew.

„Przekazano ambasadorowi zaniepokojenie oświadczeniami złożonymi w mediach 15 września 2023 r. przez wyższego urzędnika rządowego Kirgistanu w sprawie granicy tadżycko-kirgiskiej. Zaznaczono, że takie uwagi mogą poważnie zaszkodzić postępowi negocjacji w sprawie wytyczenia i wytyczenia granicy tadżycko-kirgiskiej.” – głosi komunikat MSZ Tadżykistanu.

„Nie powinniśmy oszczędzać pieniędzy na Batken”

Po ostatnich konfliktach granicznych w Batken mieszkańcy wsi przeprowadzają się w inne rejony, dlatego też podniesiono kwestię poprawy sytuacji socjalnej miejscowej ludności. Zastępca Jogorku Kenesha Nurlana Rajabalieva zauważyła, że poprawa sytuacji gospodarczej i społecznej w regionie jest równie ważna jak wyjaśnienie granic. „Kiedy doszło do konfliktu, ludzie mieli sposób na ucieczkę i przetrwanie. Poprosiłam parlament, aby zwrócił się do premiera i poprosił, aby przynajmniej nie oszczędzał pieniędzy na rozwój regionu Batken. Na ten obszar należy zwrócić szczególną uwagę.”

W tym kierunku w 2021 roku przyjęto ustawę „O statusie regionu Batken”. Na jej podstawie opracowano specjalną Mapę drogową rozwoju regionu na lata 2022–2035, na którą rocznie przeznacza się 500 mln somów. W związku z niewyjaśnioną granicą między obydwoma krajami doszło do różnych konfliktów zbrojnych i tragicznych wydarzeń, które pochłonęły wiele niewinnych ludzkich istnień.

28 kwietnia 2021 r. w konflikcie zbrojnym na granicy kirgisko-tadżyckiej zginęło 36 obywateli Kirgistanu, a ponad 170 mieszkańców zostało rannych. W wyniku konfliktu zniszczeniu uległo wiele domów i obiektów socjalnych. Tadżykistan zgłosił śmierć 19 obywateli. W dniach 14-17 września 2022 r. doszło do powtórzenia konfliktu zbrojnego, w którym zginęło 63 obywateli Kirgistanu, a 206 osób zostało rannych. Zniszczeniu i spaleniu uległo wiele obiektów socjalnych i mieszkalnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Tadżykistanu podało, że 41 obywateli zginęło, a około 200 zostało rannych. Obie strony oskarżały się wzajemnie o „agresję”.