Kazachski model rządzenia, bardzo podobny do tadżyckiego, przeżywa ciężkie czasy. Mimo poważnego kryzysu w Kazachstanie, trudno oczekiwać planowanej sukcesji władzy w Tadżykistanie.
W miarę stabilizacji sytuacji wewnętrznej w Kazachstanie osoby bliskie pierwszemu Prezydentowi i Przywódcy Narodu Nursułtanowi Nazarbajewowi wydają się tracić grunt pod nogami. Są wśród nich: aresztowany za „zdradę” przewodniczący KNB Karim Massimow, pierwszy wiceprzewodniczący KNB i siostrzeniec Nazarbajewa Samat Abisz, szef państwowej spółki „KaztransOil” zięć Nazarbajewa Dimasz Dosanov, prezes zarządu państwowej firmy „Kaztransgas” i mąż Darigi Nazarbajewej Kairat Szaripbajew. Osoby, które przez te wszystkie lata cieszyły się ogromnymi wpływami wśród elity politycznej Kazachstanu i były uważane za najbogatszych, z aktywami o wartości setek milionów dolarów.
Te głośne roszady wewnątrz elity można przypisać walce między „przywódcą narodu kazachskiego” Nursułtanem Nazarbajewem a jego protegowanym, prezydentem tego kraju Kassymem-Jomartem Tokajewem. Model tranzytu władzy, który został stworzony przez Nursułtana Nazarbajewa i zaczął być wdrażany w ciągu ostatnich kilku lat, okazał się nie do końca skuteczny.
Lekcje z Kazachstanu
Reżim polityczny w Duszanbe jest podobny do kazachskiego, zarówno pod względem modelu tranzytowego, jak i skupienia się na najbliższych krewnych. Władzę wykonawczą w Tadżykistanie reprezentują najbliżsi krewni prezydenta Emomali Rahmona, a jego zięciowie należą do głównych monopolistów w gospodarce republiki.
Zmiany w Kazachstanie mogą również wpłynąć na Tadżykistan, ale zakres wpływu będzie zależał od tego, jak te wydarzenia się zakończą. Doświadczenie Kazachstanu z pewnością jest analizowane, ale nie wiemy, w jakim stopniu może to wpłynąć. Może w niektórych krajach władze będą ostrożniej podnosić ceny i częściej będą patrzeć na opinię publiczną.
Wzrost cen gazu na początku roku doprowadził do protestów na zachodzie Kazachstanu, które ostatecznie przerodziły się w zbrojną konfrontację z siłami bezpieczeństwa w Ałmaty. Prezydent Kazachstanu Kassym-Jomart Tokajew nazwał to atakiem terrorystycznym na Kazachstan.
Po dniach chaosu, w wyniku którego zginęło co najmniej 225 osób, a ponad 10 tys. zatrzymano, Tokajew stał się głównym beneficjentem politycznym, zasadniczo odsuwając na bok otoczenie Nazarbajewa.
Szybka sukcesja jest mało prawdopodobna
Dwoistość polityczna w Kazachstanie przyczyniła się do radykalizacji protestu, czego nie obserwuje się w Tadżykistanie. W Tadżykistanie nie nastąpiła zmiana elit, Emomali Rahmon jest u władzy od lat 90. XX wieku. Z drugiej strony czynnik islamski w Tadżykistanie jest oczywiście znacznie ważniejszy niż w Kazachstanie. Przyczyny jego wpływów sięgają głęboko w konflikty społeczne lat 90. XX wieku.
Tadżycy, którzy przeżyli okropności wojny, są bardziej przywiązani do zasady „najpierw bezpieczeństwo” niż mieszkańcy Kazachstanu, który przywykło uważać za przedmurze stabilności w regionie. Sytuacja gospodarcza w Tadżykistanie jest gorsza. Ludność szuka wyjścia z migracji zarobkowej, co zmniejsza możliwość konfliktu. Wydaje się, że jeśli dotychczasowy system polityczny zostanie zachowany, w Tadżykistanie nie dojdzie do powtórki scenariusza kazachskiego. Jednak w procesie przekazywania władzy z obecnego prezydenta na następnego, co nieuchronnie nastąpi, sytuacja może potoczyć się jeszcze bardziej niebezpiecznie.
Duszanbe uchwaliło obowiązującą ustawę „O Założycielu Pokoju i Jedności Narodowej – Przywódcy Narodu” w 2016 roku, sześć lat po przyjęciu podobnej ustawy przez parlament Kazachstanu. Ustawa przyznaje dożywotni immunitet i prawo kandydowania na prezydenta obecnemu szefowi państwa. Przyjęcie tej ustawy dało ekspertom podstawy, by sądzić, że reżim polityczny Emomali Rahmona skupi się na Kazachstanie, gdzie oprócz prezydenta jest szef Rady Bezpieczeństwa, na czele której stoi Elbasy (lider Narodu) dożywotnio.
Osiągnięcia Nazarbajewa są w Kazachstanie legitymizującą ideą. Kazachstan był przewodniczącym Rady Bezpieczeństwa ONZ, inicjatorem EUG, przewodniczącym OBWE, mediatorem w konflikcie rosyjsko-tureckim oraz prowadził „proces astański”. Istotna różnica między tranzytem władzy tadżyckim a kazachskim polega na tym, że w Tadżykistanie następcą „tronu” jest dziedzic krwi głowy państwa, co wyklucza prawdopodobnie konflikt dwuwładzy.