Kirgistan: sojusznicy prezydenta prowadzą w wyścigu parlamentarnym

Cztery partie najbardziej przyjazne prezydentowi Sadyrowi Żaparowowi wydały więcej na kampanie wyborczą niż wszystkie 17 innych partii razem wziętych. Jeszcze w tym miesiącu Kirgizi oddadzą głosy na nowy, słabszy parlament o mniejszych uprawnieniach. 

Prezydent Sadyr Żaparow przejął władzę jesienią ubiegłego roku wśród protestów po ewidentnie sfałszowanych wyborach parlamentarnych i przeprowadził reformy konstytucyjne na początku tego roku zakładające zmniejszony parlament z 120 do 90 członków z mniejszymi uprawnieniami. Obecnie o 54 mandaty ubiega się 21 partii , a ponad 300 osób startuje w 36 jednomandatowych okręgach wyborczych.

Polityka kirgiska zakłada przede wszystkim budowanie koalicji niż walkę o idee i często zdarza się, że politycy przeskakują między partiami lub zakładają nową partię przed wyborami. W tym roku nie jest inaczej i wiele partii na karcie do głosowania na pierwszy rzut oka wydaje się nieznanych.

Trójka pretendentów

Mekenchil, partia najbliższego sojusznika Żaparowa, szefa ochrony Kamczybeka Tajszewa, nie startuje. Jednak wielu zwolenników rządzącego tandemu Żaparow-Tajszew można znaleźć na listach nowo utworzonych partii, takich jak Iszenim (Trust) i Yntymak (Zgoda). Członkowie Mekenchil i ludzie z kręgu Żaparowa i Tajszewa są również na liście Ata-Jurt Kirgistan, odnowionej wersji ich starej partii.

Żaparow i Tajszew wyrobili sobie markę na początku 2010 roku, agitując za nacjonalizacją kanadyjskiej kopalni złota Kumtor. Teraz, gdy są u władzy i spełnili wieloletnią obietnicę przejęcia kontroli nad kopalnią, według wrześniowego badania są najbardziej zaufanymi politykami w Kirgistanie, nawet jeśli mają problemy z obsługą obiektu i gdy kraj pogrąża się w kryzysie energetycznym. Z zasobami administracyjnymi i lojalistami rozsianymi po kraju jest prawie pewne, że Żaparow i Tajszew mogą być przekonani, że mniejszy, słabszy parlament będzie przez ich siły zdominowany.

W ostatnich tygodniach dużym echem w Kirgistanie odbił się spór między przyjacielem Żaparowa i Tajszewa, obecnym przewodniczącym parlamentu Talantem Mamutowem, a Centralną Komisją Wyborczą (CEC). CKW trzymała się zasad w zeszłym miesiącu, kiedy odmówiła zarejestrowania Mamutowa na liście partii Yntymak, ponieważ wciąż pełnił on funkcję mówcy. W tym tygodniu CKW zatwierdziła kandydaturę Mamutowa po orzeczeniu sądu w Biszkeku. (Żaparow, Mamutow i Tajszew stanęli razem przed sądem i odsiedzieli karę w 2013 r. za brutalny antyrządowy protest związany z Kumtorem).

Zaskoczenia nie budzi ranking wydatków w trakcie kampanii wyborczej,  trzy partie bliskie prezydentowi i szefowi Państwowego Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego – Ata-jurt Kirgistanu, Ishenim i Yntymak – prowadzą w tym rankingu. Kolejną partią z niektórymi politykami przyjaznymi prezydentowi jest El Umutu (Nadzieja ludu). Według danych CEC cała czwórka wydała więcej niż wszystkie pozostałe 17 partii łącznie.

Czwarty do brydża

El Umutu promuje się jako „partia niesplamionej i znającej się na rzeczy młodzieży”, która chce zmienić stary, skorumpowany system. Większość jej kandydatów nie ma wcześniejszego doświadczenia politycznego, a dwie trzecie ma mniej niż 35 lat. Pojawiły się jednak pytania, kto finansuje nową partię.

W zeszłym tygodniu zaczął w internecie krążyć klip wideo z marcowego wywiadu udzielonego przez przywódcę El Umutu, Bolota Ibragimowa, który zgromadził wielu zwolenników za swoją działalność przeciwko korupcji w organach ścigania. W wywiadzie Ibragimov bronił zhańbionego byłego urzędnika celnego Rayimbka Matraimova .

Matraimov był twarzą korupcji w 2019 i 2020 roku, kiedy wystąpił w kilku głośnych medialnych śledztwach, w których uznano, że ukradł setki milionów dolarów, gdy był zastępcą szefa kirgiskiej służby celnej. Kiedy Żaparow doszedł do władzy, doszło do pokazowego zatrzymania Matraimova. Kilka miesięcy później, w lutym Matraimov przyznał się do winy, a następnie wyszedł na wolność z niewielką grzywną, spłacając wcześniej ułamek odszkodowania na rzecz państwa. 

El Umutu odniósł się do zarzutów, że otrzymuje pieniądze od Matraimowa, kampanią oszczerstw i powiedział, że jej kandydaci finansują partię. El Umutu popiera kluczowe inicjatywy prezydenta i mówi, że partia jest gotowa do obrony Żaparowa, jednocześnie oferując mu konstruktywną krytykę. Ważni członkowie poparli dążenie prezydenta do nacjonalizacji Kumtoru. Jeden odegrał kluczową rolę: Nariste Kalchayev – który został skazany na karę więzienia w 2014 roku za wzięcie gubernatora jako zakładnika podczas wiecu ws. Kumtoru.

El Umutu pojawił się również jesienią tego roku, kiedy opozycyjny członek parlamentu oskarżył syna Żaparowa, Rustama, o rekrutację do partii. W zeszłym miesiącu prezydent powiedział, że członkowie jego rodziny „nie mieszają się w politykę”. Jego sojusznicy nie mają takich skrupułów. Brat Tajszewa, Shairbek działa startuje w Dżalal-Abadzie. Brat byłego premiera Ulukbeka Maripowa jest kandydatem w Nookacie. Tengiz Bolturuk, mianowany przez państwo administratorem Kumtoru, ma brata Omurbeka, który startuje Issyk-Kul. Również jego bratanek Daniyar Bolturukov znajduje się na liście El Umutu.

Nadzieje na uczciwe wybory zostały zakwestionowane 8 listopada, kiedy CEC orzekł, że monitorom kirgiskiego portalu Kloop.kg nie wolno wchodzić do lokali wyborczych . W ciągu ostatnich kilku cykli wyborczych Kloop rekrutował obserwatorów-wolontariuszy, którzy odkryli wiele naruszeń prawa. Teraz CEC powołała się na nową zasadę odmowy rejestracji Kloop: tylko organizacje, które wyraźnie stwierdzają w swojej statucie, że specjalizują się w wyborach lub prawach człowieka, będą mogły być obserwatorami. Kloop obiecał się odwołać. Współzałożyciel portalu Rinat Tuhvatshin powiedział Międzynarodowemu Partnerstwu na rzecz Praw Człowieka, że ​​„ta decyzja już pokazała, że ​​przejrzystość nie jest priorytetem dla władz Kirgistanu”.

Rozdrobniona opozycja

A co ze zwycięzcami wyborów parlamentarnych 2020 – Birimdik, Mekenim Kirgistan – które wywołały zamieszki, które wyniosły Żaparowa do władzy? Większość ich kandydatów albo wyemigrowała do nowych partii, albo nie startuje. Były prezydent Sooronbaj Dżeenbekov nie rzuca się w oczy, odkąd oddał władze. Jego brat Asylbek został zatrzymany ostatnio w ramach śledztwa dotyczącego korupcji w Kumtor.

Dwóch kirgiskich weteranów kandyduje jednak w swoich rodzinnych regionach: lider partii Kanatbek Isajew w obwodzie Czujskim i były przewodniczący parlamentu Dastan Dżumabekow w Tałasie.

Inne równie znane nazwiska można znaleźć w obozie opozycji.  Dwaj synowie uwięzionego byłego prezydenta Ałmazbeka Atambajewa ubiegają się o mandaty: 45-letni Seiitbek startuje w jednomandatowym okręgu, a 28-letni Kadyrbek, stoi na czele socjaldemokratów – następcy Partii Socjaldemokratycznej Atambajewa, czyli SDPK, która zdobyła zwyciężyła w wyborach parlamentarnych w 2015 roku.

Wieloletnia partia opozycyjna Ata-Meken połączyła siły z młodą antykorupcyjną partią Reforma, która nie zdobyła mandatów w zeszłym roku. Działająca pod marką Ata-Meken lista partii posiada jednych z najostrzejszych krytyków Żaparowa: Omurbeka Tekebajewa, byłą sędzię Trybunału Konstytucyjnego Klarę Sooronkulovą – konkurentów Żaparowa w ostatnich wyborach prezydenckich. W tym roku z Ata-Meken współpracuje również dziennikarz śledczy Ali Toktakunov, który zyskał na znaczeniu dzięki swojej pracy ujawniającej korupcję celników Matraimova w 2019 i 2020 roku.