Tadżykistan i Kirgistan, mimo ostatnich trudności w stosunkach, wspólnie uczestniczą w ważnych projektach gospodarczych, których los będzie zależał od rozwiązania istniejących problemów.

Po niedawnym zaostrzeniu się sytuacji na granicy tadżycko-kirgiskiej, 5 czerwca strony podpisały kolejny protokół, który implikuje deeskalację sytuacji i kontynuację procesu delimitacji i demarkacji granic.

Jednak stosunki między krajami pozostają napięte i przechodzą okres niepewności. W mediach można zaobserwować nawoływania do całkowitego zerwania relacji między państwami. Jednocześnie Duszanbe i Biszkek mają wspólne stanowiska w ważnych kwestiach regionalnych i uczestniczą we wspólnych projektach gospodarczych, których zawieszenie może negatywnie wpłynąć na perspektywy i tak już słabych gospodarek obu państw.

Ograniczone możliwości

Tadżykistan i Kirgistan, będące najbiedniejszymi krajami regionu i przestrzeni postsowieckiej, mają praktycznie zbliżone wskaźniki społeczno-gospodarcze. Brak węglowodorów, izolacja transportu oraz obecność potencjału wody i energii przez cały ten czas zbliżyły stanowiska Duszanbe i Biszkeku w wielu kwestiach międzynarodowych i regionalnych.

Wydaje się, że starcia na granicy skłoniły Biszkek do ponownego rozważenia swojej pozycji. 24 maja rząd Kirgistanu zawiesił wjazd, wyjazd, tranzyt i pobyt na jego terytorium obywateli Tadżykistanu z terminem „do czasu rozwiązania kwestii granicznych”. W Kirgistanie wielu poparło inicjatywę swojego rządu, zauważając, że ograniczenia mogą ograniczyć przemyt i rozwinąć przemysł przetwórczy w obwodzie batkeńskim. Przeciwnicy tej inicjatywy wyrażali opinię, że zamknięcie granic z Tadżykistanem wyrządziłoby wielkie szkody regionowi batkeńskiemu.

Od transportu do elektrowni wodnych

​Kraje stosujące wobec siebie środki izolacyjne mogą pogorszyć ich i tak już przygnębiającą sytuację. Mamy w regionie wiele wspólnych interesów, które mogłyby zbliżyć kraje a nie oddalić od siebie, np. kwestia wody i energii. Pozostałe kraje regionu posiadają węglowodory, których dostępność w większym stopniu determinuje relatywnie wysoki standard życia w tych krajach.

Kirgistan i Tadżykistan są krajami tworzącymi energię z wody i musiały współpracować, aby uzyskać pewne dywidendy od krajów położonych poniżej rzek transgranicznych z tego zasobu naturalnego (takiego jak ropa, gaz) w celu poprawy swojej sytuacji społeczno-gospodarczej. Woda w przyszłości będzie miała wysoką cenę, znacznie wyższą niż węglowodory, ale konieczne jest jak najszybsze wyeliminowanie ,,niedoszacowania” tego najważniejszego zasobu.

Ponadto warto zwrócić uwagę na takie projekty międzypaństwowe jak CASA-1000, polegające na dostawach energii elektrycznej z Tadżykistanu i Kirgistanu do Afganistanu i Pakistanu, projekt budowy gazociągu Turkmenistan-Chiny, projekt budowy kolei Kirgistan-Tadżykistan-Afganistan-Iran. Pewną perspektywę przedstawia również obecny korytarz Kirgistan-Tadżykistan-Afganistan-Iran, który otwiera drogę do jednego z największych portów świata Bander Abbas w Iranie.

Słabe więzi gospodarcze i przemyt

Mimo bliskości obu państw praktycznie nie ma między nimi realnych projektów. Projekt CASA-1000, drogi nie są jeszcze opatrzone granicami, energetyka wodna to wciąż mityczne projekty bez inwestorów. To trudna sytuacja dla dwóch sąsiednich krajów. Na ochłodzeniu relacji Kirgistanu z Tadżykistanem czerpią korzyści takie kraje jak Kazachstan i Uzbekistan, które jako kraje faktycznie kontrolujące zasoby wodne regionu nie będą w stanie wypracować i koordynować jednej agendy w zakresie projektów hydroenergetycznych.

Według strony tadżyckiej handel między Tadżykistanem a Kirgistanem w 2020 roku wyniósł 36,8 mln USD, co stanowi 0,8 proc. handlu Tadżykistanu i 0,6 proc. handlu Kirgistanu. Według Narodowego Komitetu Statystycznego Kirgistanu w ciągu ostatnich 5 lat handel między krajami rósł. W 2019 r. osiągnął 67 mln USD, ale w 2020 r. z powodu pandemii koronawirusa spadł do 37 mln USD. Ponadto udział eksportu według oficjalnych danych wynosi około 80-90 proc.

Produkty rolne, materiały budowlane dostarczane są z Tadżykistanu do Kirgistanu, z Kirgistanu do Tadżykistani – paliwa i smary, mąka, chińskie towary konsumpcyjne itp. Ze względu na brak granic obroty handlowe mogą być znacznie wyższe.

Jak konflikt wpłynął na pogranicze?

Niemniej mieszkańcy obu krajów ucierpią z powodu ograniczeń. Z jednej strony producenci przemysłu spożywczego w regionie Sughd, z drugiej mieszkańcy regionu Batken, którzy będą musieli kupować droższe towary z Oszu i Biszkeku. Dodatkowo wiele osób w Kirgistanie zarabiało na odsprzedaży towarów, m.in. do Tadżykistanu. Kraj ten początkowo miał pozycję węzła komunikacyjnego, który częściowo utracił w wyniku przystąpienia do EAEU. Teraz popyt ze strony tadżyckich nabywców może również spaść.

Tadżykistan już zaczął się zmieniać. Niektóre towary z Chin, które przeszły przez Kirgistan, zostały przeorientowane do Kulmy, paliwo przez Turkmenistan, a inne rodzaje tranzytu przez Uzbekistan. Długość granicy tadżycko-kirgiskiej wynosi ponad 970 km, z czego do tej pory wytyczono tylko 504 km. Konflikty często powstają na spornych odcinkach granicy: o ląd, wodę, nielegalne przekraczanie granicy i spory międzyetniczne.

Konflikt zbrojny na granicy obu krajów miał miejsce 28 i 29 kwietnia. Władze kirgiskie poinformowały, że podczas starć zginęło 36 osób, a rannych zostało 183. Władze tadżyckie zgłosiły 19 zabitych i 87 rannych.