Stabilność istniejącego systemu w Turkmenistanie zależy teraz od tego, jak skutecznie tandem ojciec-syn będzie funkcjonował, szczególnie kiedy (i czy) pojawią się napięcia lub nieporozumienia w „rodzinie”.

19 marca 2022 roku Turkmenistan zorganizował inaugurację prezydencką, która formalnie ustanowiła pierwszą dynastyczną sukcesję władzy w regionie od rządzącego krajem prezydenta Gurbanguly Berdymuhamedowa do jego syna Serdara.

Pomimo oficjalnie ogłoszonej Ery Potęgi i Szczęścia oraz promowanych przez państwo chełpliwych narracji o wzroście gospodarczym i dobrobycie, od 2015 roku Turkmenistan znajduje się w uścisku jednego z największych kryzysów gospodarczych i finansowych w swojej historii, który ujawnił strukturalne braki jego gospodarki. Zamiast reform strukturalnych, rządzący reżim ograniczył wydatki rządowe na dostarczanie dóbr i usług publicznych, co obniżyło standard życia większości ludności. W 2020 r. i tak już tragiczna sytuacja uległa dalszemu pogorszeniu przez uparte zaprzeczanie przez rząd i niekompetentne zarządzanie pandemią COVID-19.

W rezultacie kraj jest nękany przez wiele trudności i wyzwań społeczno-ekonomicznych: stan zagrożenia zdrowia publicznego, rozkładające się systemy edukacji i opieki zdrowotnej, masowe bezrobocie i exodus miejscowej ludności, deprecjonowana siła nabywcza, niedobory i racjonowanie żywności, długie kolejki, gwałtowne wzrosty cen i niestabilny czarnorynkowy kurs wymiany manata. Sytuację dodatkowo pogarsza wszechobecna korupcja, klientelizm, nepotyzm, brak przejrzystości i odpowiedzialności, słaba zdolność kierowania instytucjami państwowymi, upośledzenie reagowania na potrzeby ludzi i sytuacje kryzysowe.

Oczywiste jest, że daleko idące reformy polityczne, gospodarcze i społeczne są potrzebne, jeśli Serdar ma utrzymać Turkmenistan jako funkcjonalne państwo zdolne do sprostania wewnętrznym i zewnętrznym wyzwaniom dla jego suwerenności, rozwoju, stabilności i dobrobytu. Pierwsze tygodnie pracy Serdara były naznaczone brakiem jasnej wizji i strategii politycznej, która sprawia, że kwestie te nadal mają ogromne znaczenie.

Reformy polityczne i polityka kadrowa

Analizę potencjalnych decyzji politycznych Serdara podważa fakt, że wciąż niewiele o nim wiadomo. Całkowicie niejasny program kampanii prezydenckiej Serdara nie dostarczył żadnych jasnych odpowiedzi, spodziewając się, że utrzyma go w cieniu ojca i podkreśli ciągłość kursu polityki wewnętrznej i zagranicznej kraju.

Niektórzy dostrzegają odrobinę szansy w zmianie formalnego władcy Aszchabadu, powołując się na różnicę w doświadczeniu między ojcem a synem: dłuższe i szersze doświadczenie rządu tego ostatniego przed prezydenturą, znaczny czas spędzony poza Turkmenistanem, stopień naukowy z instytucji europejskiej i bycie z innego pokolenia. Mimo to w sferze politycznej nie należy oczekiwać nawet skromnych reform mających na celu liberalizację. Choreograficzna kampania wyborcza wyraźnie podkreślała zainteresowanie reżimu zachowaniem istniejących struktur władzy, mimo że propaganda państwowa próbowała przedstawić Serdara jako przyszłościowego reformatora.

Tak więc bezpośrednie priorytety Serdara skupią się na konsolidacji jego władzy, wzmocnieniu jego autorytetu oraz zminimalizowaniu potencjalnej dezercji w elicie władzy. Biorąc pod uwagę trwałość rządów w Turkmenistanie, postać Serdara może być obecnie postrzegana przez niektórych członków elity jako niewystarczająco autorytatywna, aby piastować tak potężne stanowisko, ponieważ jego szybki awans zawodowy zawdzięcza więcej działaniom ojca niż osobistym osiągnięciom. Co więcej, częste zmiany kariery Serdara prawdopodobnie podważyły jego zdolność do nawiązywania głębokich relacji roboczych z członkami elity i konsolidacji własnej bazy i zespołu.

Jeśli chodzi o politykę personalną, Serdar stoi przed wyraźnym wyzwaniem: musi zbudować zespół osobistych lojalistów, którzy nie będą kwestionować jego autorytetu, aby utrzymać funkcjonalność infrastruktury administracyjnej, przynajmniej w obecnym zadowalającym stanie. Ponownie mianował wszystkich wicepremierów, z wyjątkiem jednego, w tym politycznie ciężkiego ministra spraw zagranicznych Meredova, pomimo spekulacji, że zostanie zastąpiony przez mniej znanego Aydogdyeva. Podczas gdy Meredov zachował na razie swoje stanowisko, jego pozycja jest teraz wyraźnie słabsza po tym, jak Serdar podzielił różne międzyrządowe komisje współpracy między przeniesionymi wicepremierami. Serdar zachował również praktykę ojca polegającą na ograniczaniu zakresu niezależnego podejmowania decyzji, utrzymując wicepremierów jako jedynych urzędników odpowiedzialnych za przygotowywanie strategicznych planów i programów do jego zatwierdzenia oraz nadzorowanie ich realizacji.

Na razie dynamiką polityczną nie będzie kierował jednak sam Serdar, ale tandem ojciec-syn, ponieważ Gurbanguły Berdymuhamedow nadal zachowuje znaczące wpływy formalne i nieformalne. Nadal jest przewodniczącym Halk Maslahaty – formalnie drugą osobą w systemie, która obejmuje prezydenturę w przypadku, gdy zwierzchnik władzy jest niezdolny do wykonywania swoich obowiązków. Ponadto na początku stycznia 2022 r. Berdymuhamedow senior ogłosił plany zmiany Konstytucji i opracowania zmian prawnych do statusu ,,byłego prezydenta”. Jasnym jest, że proponowane zmiany skupią się na rekonfiguracji stosunków władzy, aby dostosować się do powstającego duopolu.

Trudno jest przewidzieć, w jaki sposób kompetencje zostaną dokładnie podzielone w duecie. Możliwe jest na przykład, że Gurbanguły Berdymuhamedow może przewodniczyć Radzie Bezpieczeństwa. Równie prawdopodobne jest, że będzie nadal kształtował orientację polityczną kraju zza kurtyny, aby nie przyćmić publicznego profilu swojego syna. W każdym razie jasne jest, że stabilność istniejącego systemu zależy teraz od tego, jak skutecznie tandem będzie funkcjonował, szczególnie gdy (i czy) napięcia lub nieporozumienia pojawią się w „rodzinie”.

Nie ma publicznych dowodów na to, że takie napięcia istnieją między ojcem a synem, a ogólnie rzecz biorąc, taka perspektywa wydaje się mało prawdopodobna; bardziej prawdopodobne jest, że mogą powstać między Serdarem a jego krewnymi, którzy zgromadzili znaczne bogactwo, kontrolując wiele lukratywnych interesów. Na przykład w grudniu 2021 r. dziennikarze poinformowali, że Serdar nakazał aresztowanie Maksata Bajramova, dyrektora centrum handlowego Gulistan w Aszchabadzie i bliskiego przyjaciela Shamjrata Rejepova, oraz zamknięcie kilku nocnych sklepów należących do jego kuzynów. Podobno Serdar był oburzony swoimi bratankami po śledztwie dziennikarzy ujawniającym szczegóły ich skorumpowanych planów biznesowych, które ,,przyniosły wstyd jego rodzinie”. Jest całkiem prawdopodobne, że Serdar może stopniowo zmniejszać niektóre nieformalne wpływy swoich krewnych w różnych obszarach lub redystrybuować łupy między nimi, szczególnie jeśli wpłynie to negatywnie na jego publiczny wizerunek i autorytet. Ogólnie rzecz biorąc, nie powinno to jednak prowadzić do poważnych konfrontacji i stanowić poważnego zagrożenia dla trwałości istniejącego reżimu.

Gospodarka: utrzymanie jej w „rodzinie”

System gospodarczy kraju jest pełen problemów i desperacko potrzebuje reform strukturalnych; jest niezrównoważony i nadmiernie zależny od przemysłu wydobywczego, wysoce nieprzejrzysty i wrogi dla inwestorów zagranicznych i sektora prywatnego. Ponadto rozproszone informacje publikowane przez rząd komplikują szczegółową ocenę rzeczywistego stanu gospodarki.

Mimo to radykalnie nowy kierunek wydaje się mało prawdopodobny pod rządami Serdara; wskazuje na to polecenie nowo powołanemu zespołowi wiceministrów opracowania „prezydenckiego programu rozwoju państwa na najbliższe siedem lat”, co wskazuje na brak jasnej wizji i konkretnych kroków. „Narodowy Program Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Turkmenistanu w latach 2022-2052” Serdara również był oczekiwany i powtórzył program jego ojca: dywersyfikacja gospodarki, pomoc państwa dla przemysłu przetwórczego, ekspansja potencjału eksportowego kraju itp.

Z pewnością można spodziewać się pewnych kosmetycznych zmian, które będą miały na celu poprawę reputacji kraju i symulowanie trendu kraju w kierunku dalszej integracji z rynkami globalnymi. W 2021 roku Turkmenistan formalnie złożył wniosek o członkostwo w WTO po decyzji organizacji o przyznaniu mu statusu obserwatora w lipcu 2020 roku. Podobnie władze Turkmenistanu stale powtarzają chęć poprawy współpracy z międzynarodowymi instytucjami finansowymi, takimi jak ADB, IDB, EBOR i inne, w celu przyciągnięcia wsparcia finansowego dla promowanych przez rząd projektów infrastrukturalnych i przetwórczych. Biorąc to pod uwagę, Turkmenistan może spodziewać się zmian prawnych pro forma w niektórych obszarach, takich jak racjonalizacja polityki podatkowej, celnej, budżetowej, handlu zagranicznego i prywatyzacji. Jest jednak mało prawdopodobne, aby środki te doprowadziły do poważnych przełomów we współpracy z tymi instytucjami, chyba że rząd usunie nieprzejrzyste i uciążliwe procedury i praktyki, które stanowią podatny grunt dla hodowli korupcji.

Serdar najprawdopodobniej utrzyma główne parametry systemu gospodarczego w stanie nienaruszonym. Chociaż mogą wystąpić pewne zmiany, jak wspomniano powyżej, Serdar nadal jest mało prawdopodobne, aby znacząco zakwestionować ten status quo, biorąc pod uwagę jego ogólną rolę w zabezpieczeniu jego rządów. Tak więc wszelkie manewry polityki rynkowej prawdopodobnie dostosują się do interesów „rodziny”. Reżim prawdopodobnie będzie również nadal rozpryskiwał fundusze publiczne na duże projekty budowlane i infrastrukturalne, ponieważ okazał się skutecznym sposobem na wyprowadzanie funduszy i redystrybucję łupów wśród członków wewnętrznego kręgu.

Państwo utrzyma również ścisłą kontrolę nad wszystkimi strategicznymi i lukratywnymi sektorami gospodarki oraz nada priorytet przemysłowi wydobywczemu i przetwórstwu ropy i gazu, w tym rozwojowi nowych złóż w sektorze Morza Kaspijskiego i polu gazowym Galkynysh. Sektor ten pozostanie priorytetem, ponieważ rząd nie ma jasnych planów, jak zmniejszyć swoją zależność od węglowodorów. Dalszy rozwój sektora jest jednak nieuchronnie związany z rozwiązywaniem pojawiających się wyzwań polityki zagranicznej, a mianowicie rosnącej presji sankcyjnej na Rosję i niestabilnej sytuacji w sąsiednim Afganistanie. Rosja jest jednym ze strategicznych partnerów handlowych Turkmenistanu w wielu dziedzinach; wraz z Chinami jest największym nabywcą turkmeńskiego gazu ziemnego i angażuje się w rozwój złóż i odwiertów ropy naftowej i gazu w tym kraju. Obecnie Aszchabad z pewnością nie jest zadowolony z ceny, jaką te kraje płacą za swój gaz, odzwierciedlonej w kontraktach długo- i średnioterminowych. Nieprzypadkowo, że omawiając gazociąg linii D i zaangażowanie CNPC w dalszy rozwój złoża Galkynysh z Xi Jinpingiem w styczniu 2022 r., ówczesny prezydent podniósł kwestię cen gazu, które muszą być oparte na ,,globalnym precedensie”.

Turkmenistan nie ma jednak silnej pozycji przetargowej na stole; Pomimo obfitości rezerw gazu ziemnego i ciągłych negocjacji z szeregiem zainteresowanych nabywców, krajowi brakuje niezbędnej infrastruktury transportowej i zdolności do eksportowania większej ilości zasobów i rozszerzania szlaków eksportowych. Mianowicie, orientacja zachodnia i południowa mają znaczące przeszkody, które wymagałyby znacznego czasu, oraz instrumenty techniczne i finansowe do pokonania przeszkód. Gazociąg TAPI jest sztandarowym przykładem, ponieważ realizacja projektu utknęła w martwym punkcie na wiele lat ze względów bezpieczeństwa i finansowych. W marcu 2022 r. Azjatycki Bank Rozwoju oświadczył, że nie pomoże w realizacji projektu TAPI.

Biorąc to pod uwagę, Afganistan z pewnością będzie jednym z największych wyzwań dla Serdara w polityce zagranicznej, w tym sytuacja na granicy turkmeńsko-afgańskiej, która jest obecnie stabilna. Mówiąc o ,,humanizacji stosunków międzynarodowych„, Serdar dał jasno do zrozumienia, że postawa Turkmenistanu wobec Afganistanu i jego stosunki z rządzącym reżimem talibów pozostaną niezmienione i skupią się na kontynuowaniu dialogu politycznego i wspieraniu sąsiedniego kraju w zamian za ochronę jego inwestycji.

Podsumowując, pogłębienie relacji z Azerbejdżanem i deklarowane przez Rosję zainteresowanie zaangażowaniem się w projekt TAPI może ułatwić zadanie dywersyfikacji możliwości eksportowych kraju dla Serdara; jednocześnie, jeśli chodzi o eksport gazu do Europy (potencjalnie przez Azerbejdżan), Serdar nieuchronnie będzie musiał zademonstrować rzeczywiste zaangażowanie kraju w reformy rynkowe. W związku z tym będzie musiał znaleźć sposoby na pozyskanie nowych partnerów rynkowych bez narażania stabilności politycznej istniejącego reżimu.

Polityka społeczna

Pomimo wielu trudności społeczno-ekonomicznych, rządowi jak dotąd nie udało się opracować dostrzegalnej polityki łagodzenia ubóstwa, a nawet otwarcie uznać istniejących trudności i zidentyfikować grup społecznych, które zmagają się z najgorszymi problemami. Serdar z pewnością może wzmocnić swój publiczny profil, nawet wdrażając umiarkowane ulepszenia w tej dziedzinie. Mimo to najprawdopodobniej utrzyma obecny kurs uznawania i reagowania na te problemy.

Spośród najbardziej istotnych kwestii rząd może poprawić dostępność i przystępność cenową podstawowych produktów spożywczych, ponieważ ogół ludności doświadcza ograniczonego dostępu do przystępnej cenowo żywności z powodu zmniejszającej się siły nabywczej pieniądza. Sytuacja jest szczególnie niepokojąca poza głównymi obszarami miejskimi. Długie kolejki i niedobory żywności już spowodowały walki i sporadyczne protesty wymierzone w lokalne władze. Podczas kampanii prezydenckiej w 2022 r. rząd już obniżył ceny i poprawił dostępność niektórych produktów spożywczych, takich jak cukier, jajka, olej spożywczy, a nawet mięso. Podobnie spadł również czarny rynek manata. Jest prawdopodobne, że ten przedwyborczy wstrząs przerodzi się w długoterminową politykę mającą na celu zmniejszenie punktów wrzenia w społeczeństwie.

Innym obszarem, w którym może nastąpić niewielka poprawa, jest sytuacja z ograniczeniami w podróżowaniu, która znacząco wpływa na studentów i migrantów zarobkowych, którzy utknęli za granicą z powodu COVID-19, szczególnie w Turcji i Rosji. W takim przypadku rząd będzie miał dwie główne względy. Po pierwsze, będzie musiała znaleźć sposoby na poprawę możliwości zatrudnienia, szczególnie w sektorze publicznym, aby zaspokoić potrzeby osób powracających. Po drugie, biorąc pod uwagę wzrost aktywności protestacyjnej wśród Turkmenów za granicą w 2020 i 2021 r., Rząd będzie niezwykle czujny wobec powracających do domu. Można również oczekiwać skromnych reform w innych obszarach, takich jak opieka zdrowotna i edukacja. Będą one jednak ostrożne i stopniowe, aby nie zagrozić wewnętrznej stabilności reżimu.

Zamiast konkluzji

Konstruktywny dialog między państwem a społeczeństwem mogą otworzyć kraj, przyciągnąć tak potrzebne inwestycje i innowacyjność oraz sprzyjać modernizacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Stawka jest bardzo wysoka dla Serdara, ponieważ wyzwania i problemy, z którymi musi sobie poradzić, są znacznie większe niż te, które odziedziczył jego ojciec, gdy został prezydentem. Kiedy Berdymuhamedow senior po raz pierwszy objął urząd w 2007 r., wśród ludności i zagranicznych partnerów istniały podobne nadzieje, że ożywi niespokojne państwo. Turkmenistan pozostał jednym z najbardziej zamkniętych państw na świecie.

Podczas gdy Serdar może wprowadzić skromne ulepszenia w niektórych obszarach, aby zmniejszyć „punkty wrzenia” w społeczeństwie i poprawić zdolność funkcjonowania systemu do nadążania za szybkimi globalnymi zmianami, będzie selektywny i ostrożny w podejmowaniu kroków, które mogą potencjalnie wspierać aspiracje społeczne do reform i liberalizacji. W jakim stopniu osobiście podziela przekonanie ojca, że system musi pozostać jako taki, to inna kwestia. Następne siedem lat może dać nam lepsze zrozumienie tej kwestii.